يَتَكَلَّمَ بِشَىْ‌ءٍ تَدَبِّرُهُ بِقَلْبِهِ ثُمَّ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَ إنَّ لِسانُ الْمُنافِقِ أمامَ قَلْبِهِ فَإذا هَمَّ بِشَىْ‌ءٍ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَلَمْ يَتَدَبَّرَه بِقَلْبِهِ‌

؛ زبان مؤمن در پشت قلب (عقل) اوست و هنگامى كه اراده كند سخنى بگويد نخست با عقل خود آن را بررسى مى‌كند سپس بر زبانش جارى مى‌سازد ولى زبان منافق جلو قلب (عقل) اوست هنگامى كه تصميم به چيزى بگيرد بدون مطالعه بر زبانش جارى مى‌سازد».

در حديث ديگرى از امام اميرالمؤمنين عليه السلام مى‌خوانيم:

«يَسْتَدَلُّ عَلى عَقْلِ كُلِّ امْرِءٍ بِما يَجْرى‌ عَلى‌ لِسانِهِ؛

سخنانى كه بر زبان هر انسانى جارى مى‌شود دليل بر ميزان عقل اوست». [1]

نيز در همان كتاب در عبارت كوتاه‌ترى آمده است:

«كَلامُ الرَّجُلِ ميزانُ عَقْلِهِ؛

سخن انسان معيار عقل اوست». [2]

در ادامه همين كلمات قصار در جمله 392 خواهد آمد:

«تَكَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ؛

سخن بگوييد تا شناخته شويد؛ زيرا شخصيت انسان زير زبان او پنهان شده است».

هرگاه در مورد عبادات و طاعات و گناهان و سيئات دقت كنيم مى‌بينيم قسمت عمده طاعات با زبان و قسمت مهم گناهان نيز با زبان است، بنابراين زبانى كه در اختيار صاحبش نباشد بلاى بزرگى است و به عكس، زبانى كه در اختيار عقل انسان باشد منبع بركات و طاعات فراوانى است.

نكته مفهوم واقعى عقل و حمق‌

در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه عقل و حماقت در انسان‌ها ذاتى ايشان‌

[1]. غررالحكم، ص 209، ح 4033.

[2]. همان.