شرح و تفسير باز هم فرق عاقل و احمق‌

مرحوم سيّد رضى در آغاز اين سخن حكيمانه مى‌گويد: «همان جمله پرمايه قبل از امام عليه السلام به تعبير ديگرى بدين صورت نقل شده است: «قلب احمق در دهان اوست و زبان عاقل در درون قلبش قرار دارد»؛

(وَقَدْ رُوِيَ عَنْهُ عليه السلام هذا الْمَعْنى‌ بِلْفظٍ آخَرٍ، وَهُوَ قَوْلِهِ: قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِي فِيهِ، وَلِسَانُ الْعَاقِلِ فِي قَلْبِهِ)

. سپس مى‌افزايد: «و هر دو يك معنا را بازگو مى‌كنند»؛

(وَمَعْناهُما واحِدٌ.)

. تفاوت اين دو تعبير آن است كه در تعبير اول مى‌فرمايد: زبان عاقل پشت قلب (عقل) اوست. در اينجا مى‌فرمايد: در درون قلب اوست و در آنجا مى‌فرمود: قلب احمق پشت زبان اوست و در اينجا مى‌فرمايد: در دهان اوست.

به يقين هر دو بيان تعبيرى كنايى زيبا و صحيحى است و هر دو اشاره به يك حقيقت دارد و آن اين‌كه افراد عاقل بى مطالعه، فكر و دقت سخن نمى‌گويند؛ حسن و قبح، سود و زيان، مناسبت و عدم مناسبتِ گفتار خود را به دقت بررسيده و سپس آن را بر زبان جارى مى‌كنند در حالى كه افراد نادان به عكس آن هستند؛ سخنى را بى مطالعه مى‌گويند و بعد كه به آثار زيانبارش برخورد كردند در فكر فرو مى‌روند كه آيا صلاح بود ما چنين سخنى را بگوييم؟

در كتاب‌ محجة البيضاء همين مضمون كلام امام عليه السلام با شرح بيشترى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است كه مى‌فرمايد:

«إنَّ لِسانُ الْمُؤمِنِ وَراءَ قَلْبِهِ فَإذا أرادَ أنْ‌