شرح و تفسير فرق جايگاه زبان عاقل و احمق‌

آنچه امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه بيان فرموده كنايه زيبايى است درباره كسانى كه سنجيده يا نسنجيده سخن مى گويند مى فرمايد: «زبان عاقل پشت قلب او قرار دارد در حالى كه قلب احمق پشت زبان اوست»؛

(لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ، وَقَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ)

. اشاره به اين‌كه انسان عاقل نخست انديشه مى كند سپس سخن مى گويد در حالى كه احمق نخست سخن مى گويد و بعد در انديشه فرو مى رود به همين دليل سخنان عاقل حساب شده، موزون، مفيد و سنجيده است؛ ولى سخنان احمق ناموزون و گاه خطرناك و بر زيان خود او.

همين عبارت با شرح جالبى در خطبه 176 آمده است و در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«إنَّ لِسانُ الْمُؤمِنِ وَراءَ قَلْبِهِ فَإذا أرادَ أنْ يَتَكَلَّمَ بِشَىْ‌ءٍ تَدَبِّرُهُ بِقَلْبِهِ ثُمَّ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَ إنَّ لِسانُ الْمُنافِقِ أمامَ قَلْبِهِ فَإذا هَمَّ بِشَىْ‌ءٍ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَلَمْ يَتَدَبَّرَه بِقَلْبِهِ؛

زبان انسان با ايمان پشت قلب (و فكر) او است، لذا هنگامى كه مى‌خواهد سخنى بگويد نخست در آن تدبّر مى‌كند سپس بر زبانش جارى مى‌سازد، ولى زبان منافق جلو قلب او است، لذا هنگامى كه تصميم به چيزى مى‌گيرد بدون هيچ‌گونه تدبّر بر زبانش جارى مى‌سازد». [1]

[1]. المحجة البيضاء، ج 5، ص 195.