شرح و تفسير چهار نكته سرنوشت‌ساز

امام عليه السلام در اين گفتار پربار حكمت‌آميزش خطاب به فرزندش امام حسن مجتبى عليه السلام و در واقع خطاب به همه انسان‌ها مى‌فرمايد: «فرزندم! چهار چيز و چهار چيز را از من حفظ كن كه با آن هر كار كنى به تو زيان نخواهد رسيد»؛

(قَالَ لْابْنِهِ‌الْحَسَنِ عليه السلام: يَا بُنَيَّ، احْفَظْ عَنِّي أَرْبَعاً، وَأَرْبَعاً، لَايَضُرُّكَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ)

. در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه امام عليه السلام چرا نفرمود من هشت چيز را به تو توصيه مى‌كنم، بلكه فرمود: چهار چيز و چهار چيز.

پاسخ سؤال اين است كه امام مى‌خواهد بدين وسيله مخاطب را متوجه تفاوت اين دو را با هم سازد، زيرا چهار قسمت اول ناظر به صفات «اخلاقى» است و چهار قسمت دوم ناظر به امور «رفتارى» و اضافه بر اين چهار قسمت اول از باب اوامر است و چهار قسمت دوم از باب نواهى.

امام در چهار قسمت اول نخست مى‌فرمايد: « (فرزندم) بالاترين سرمايه‌ها عقل است»؛

(إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ)

. انسانى كه داراى عقل كافى است هم از نظر معنوى غنى است و هم از نظر مادى؛ از نظر معنوى عقل، او را به سوى خدا و اعتقاد صحيح و فضايل اخلاقى و اعمال صالحه دعوت مى‌كند، زيرا عواقب شوم رذايل اخلاقى را به خوبى درك مى‌نمايد و او را از آن باز مى‌دارد و در امور مادى با حسن تدبير و همكارى‌