جهان هستى ببيند سپس با انديشه عميق رابطه آن را با مبدأ آفرينش قادر و حكيم درك كند آن‌گاه از حوادث تاريخى عبرت بگيرد و خدا را از لابه‌لاى آن بشناسد و پس از آن بر آنچه از پيشنيان صالح و عالم به دست آمده مرور كند و علوم آنها را به علم خود بيفزايد تا يك خداشناس كامل گردد. همچنين در مورد خودسازى و عوامل تقرب به پروردگار.

آن‌گاه امام عليه السلام ميوه‌هاى هر يك از اين شاخه‌هاى چهارگانه را بيان مى‌كند و مى‌فرمايد: «كسى كه بينايى هوشمندانه داشته باشد حكمت و دقايق امور براى او روشن مى‌شود و كسى كه دقايق امور براى او روشن شود عبرت فرا مى‌گيرد و كسى كه درس عبرت گيرد چنان است كه گويا هميشه با گذشتگان بوده است»؛

(فَمَنْ تَبَصَّرَ فِي الْفِطْنَةِ تَبَيَّنَتْ لَهُ الْحِكْمَةُ؛ وَمَنْ تَبَيَّنَتْ لَهُ الْحِكْمَةُ عَرَفَ الْعِبْرَةَ؛ وَمَنْ عَرَفَ الْعِبْرَةَ فَكَأَنَّمَا كَانَ فِي الْأَوَّلِينَ). [1]

از آنچه گفته شد روشن مى‌شود كه يك پايه مهم ايمان، بر يقينِ حاصل از علم استوار است؛ علومى كه از مبدأهاى متعدد سرچشمه مى‌گيرد و روح را سيراب مى‌كند و اعتقادِ انسان را به مبدأ و معاد محكم مى‌سازد و آثارش در اخلاق و عمل ظاهر مى‌گردد.

پايه سومِ ايمان: عدل‌

سپس امام عليه السلام به سراغ شاخه هاى عدالت مى‌رود و شاخه‌هاى اين پايه مهم را

[1]. از بسيارى از نسخه‌هاى اين حديث شريف استفاده مى‌شود كه در كلام مرحوم سيّد رضى سقط و حذفى وارد شده و صحيح آن چنين بوده است: «وَمَنْ عَرَفَ الْعِبْرَةَ عَرَفَ السُّنَّةَ وَمَنْ عَرَفَ السُّنَّةَ فَكَأَنَّمَا كَانَ مَعَ الْأَوَّلِين» كه ترجمه آن چنين مى‌شود: آن كس كه درس عبرت بياموزد بر سنت‌ها آگاهى پيدا مى‌كند و كسى كه سنت‌هاى پيشينيان را فرا گيرد (و از تجربيات آنها استفاده كند) گويا هميشه در ميان آنها و با آنها بوده است. (كافى، ج 2، ص 51، ح 1).

از جمله امورى كه گواهى مى‌دهد عبارت مرحوم سيّد رضى سقط و حذفى دارد اين است كه مطابق نقل او يقين سه شاخه پيدا مى‌كند در حالى كه تمام پايه‌هاى چهارگانه ايمان هر كدام داراى چهار شاخه است.