از امام عليه السلام درباره حقيقت ايمان چه كسى بوده اختلاف است؛ بعضى آن را يكى از بهترين ياران آن حضرت يعنى «عمار ياسر» و بعضى آن را يكى از دشمنان سرسخت آن حضرت يعنى «ابن كواء» مى‌دانند كه احتمال اول به ذهن بسيار نزديك‌تر است. ولى در هر حال در بعضى از روايات آمده كه امام عليه السلام از دادن پاسخ شخصى به او امتناع ورزيد و چون سؤال و جواب را بسيار مهم مى‌دانست فرمود: برو فردا بيا تا در جمع اصحاب و ياران به تو پاسخ گويم، تا اگر تو فراموش كنى ديگرى آن را حفظ كند، زيرا اين‌گونه سخنان همچون مركبى فرارى است كه يكى آن را نمى‌تواند بگيرد و ديگرى آن را مى‌گيرد. [1]

امام عليه السلام در آغاز، براى ايمان چهار ستون قائل مى‌شود و در پاسخ سؤال پيش گفته مى‌فرمايد: «ايمان بر چهار پايه استوار است: بر صبر و يقين و عدالت و جهاد»؛

(وَسُئِلَ عَنِ الْإِيمَانِ فَقَالَ عليه السلام: الْإِيمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ: عَلَى الصَّبْرِ، وَالْيَقِينِ، وَالْعَدْلِ، وَالْجِهَادِ)

. بعضى از شارحان نهج‌البلاغه معتقدند كه اين پايه‌هاى چهارگانه همان اصول چهارگانه اخلاق است كه در مبانى اخلاق ارسطو آمده است، وى مى‌گويد:

اصول علم اخلاق چهار چيز است: حكمت، عفت، شجاعت و عدالت. بسيارى از علماى اخلاق اسلامى نيز اخلاق اسلام را بر پايه آن تفسير كرده‌اند.

آنها معتقدند كه روح انسان داراى سه قوه است: قوه ادراك، جاذبه و دافعه؛ قوه ادراك حقايق را تشخيص مى‌دهد و انسان را به تعالى علمى مى‌رساند. قوه جاذبه، همان قوه جلب منافع است كه از آن به قوه شهوت تعبير مى‌شود. البته نه فقط شهوت جنسى، بلكه هرگونه خواسته‌اى به معناى وسيع كلمه مراد است.

قوه دافعه همان است كه از آن به غضب تعبير مى‌كنند و حافظ دفع زيان‌ها از انسان است.

[1]. تمام نهج‌البلاغه، ص 176.