شُعَبِ الْجَوْرِ وَالْخِيَانَةِ)

. شك نيست كه زمامداران بدون همكارى كارگزارانشان نمى‌توانند كارى انجام دهند. چنانچه اين كارگزاران افرادى صالح و سالم باشند، امور مملكت بر محور صحيح مى‌چرخد وگرنه در همه جا فساد و ظلم و جور آشكار مى‌گردد.

امام در اينجا معيار انتخاب آنها را آزمايش و امتحان قرار داده و مالك اشتر را به شدت از اينكه معيار رابطه‌ها- و نه ضابطه‌ها- حاكم گردد و بدون مشورت آنها گزينش شوند برحذر مى‌دارد و تصريح مى‌كند كه انتخاب بدون مشورت و يا با تمايلات شخصى مجموعه‌اى از شاخه‌هاى جور و خيانت را به‌وجود مى‌آورد. [1]

اين گفتار امام در واقع اشاره به اوضاع نابسامان جامعه اسلامى در زمان خليفه سوم دارد كه گروهى از بنى‌اميّه را به سبب رابطه خويشاوندى و بدون هيچ‌گونه مشورت (يا مشورت با امثال مروان كه او هم از بنى‌اميّه بود) براى پست‌هاى حساس كشور اسلام برگزيد و آنها هم مصداق بارز «جِماعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَالخِيَانَةِ» بودند؛ تا توانستند ظلم و ستم كردند و اموال بيت‌المال را به غارت بردند به گونه‌اى كه همه مسلمانان ناراحت شدند و شورش عظيمى بر ضد آنها و بر ضد خليفه برپا شد.

آن‌گاه امام اوصاف آنها را در سه جمله كوتاه و پرمعنا بيان مى‌دارد و مى‌فرمايد: «و از ميان آنها افرادى را برگزين كه داراى تجربه و پاكى روح باشند از خانواده‌هاى صالح و پيشگام و باسابقه در اسلام»؛

(وَتَوَخَ‌ [2] مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ

[1]. ضمير «إنَّهما» كه تثنيه است به مُحاباة و اثَرَة باز مى‌گردد و اشاره به كسانى است كه بر اساس اين دو معيار نادرست برگزيده مى‌شوند، هرچند در بعضى از نسخ به‌جاى آن «إنّهم» به صورت ضمير جمع كه ناظر به برگزيده شدگان است آمده. ولى نسخه تحف العقول كه به‌جاى ضمير تثنيه اسم ظاهر به‌كار برده و گفته است: «فَإنَّ الْمُحاباةَ وَالْأَثَرَةَ جِماعٌ» گواه بر صحت نسخه اوّل است‌

[2]. «تَوَخَّ» به معناى جستجو كردن و برگزيدن است. از ريشه «وخْى» بر وزن «وحى» به معناى قصد كردن‌و آهنگ چيزى نمودن گرفته شده است‌