روشن است هرگاه زمامدار به رعيت خود سوء ظن داشته باشد، هر زمان احتمال مى‌دهد شورشى بر ضد او برپا شود و يا به او خيانت كنند يا توطئه‌اى در برابر او بچينند و اين به‌طور دائم فكر او را ناراحت خواهد ساخت؛ اما هنگامى كه از وفادارى آنها مطمئن باشد، با آرامش خاطر مى‌تواند به نظم امور و عمران و آبادى و دفع شر دشمنان بپردازد.

آن‌گاه امام عليه السلام در ادامه اين سخن همين توصيه را به تعبير زيباى ديگرى بيان مى‌دارد و مى‌فرمايد: «و سزاوارترين كسى كه مى‌تواند مورد حسن ظن تو قرار گيرد آن كس است كه تو بهتر به او خدمت كرده‌اى و (به‌عكس) آن كس كه مورد بدرفتارى تو واقع شده است سزاوارترين كسى است كه بايد به او بدبين باشى»؛

(وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّكَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلَاؤُكَ‌ [1] عِنْدَهُ، وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّكَ بِهِ لَمَنْ‌

سَاءَ بَلَاؤُكَ عِنْدَهُ).

اشاره به اينكه همان‌گونه كه نيكى كردن سبب حسن ظن است هر قدر بيشتر نيكى كنى، حسن ظن بيشترى فراهم مى‌شود و همان‌گونه كه بدى كردن سبب سوء ظن مى‌شود هرقدر بدى بيشتر باشد، سوء ظن هم بيشتر است.

در كتاب‌ عيون الاخبار ابن قتيبة آمده است كه ابن عباس مى‌گفت: به هركس نيكى كردم فضاى ميان من و او روشن شد و به هر كس بدى كردم فضاى ميان من و او تاريك گشت. [2]

در ضمن مى‌توان از اين سخن نتيجه گرفت كه اگر كسانى به هر دليل مورد

[1]. «بَلاء» معناى اصلى آن آزمايش كردن است كه گاه به‌وسيله نعمت‌ها و گاه به‌وسيله مصائب صورت مى‌گيردو به همين جهت بلاء گاه به معناى نعمت و گاه به معناى مصيبت آمده است و در جمله بالا به هر دو معنا- به عنوان حسن بلاء و سوء بلاء- استعمال شده است (اين واژه از ريشه «بَلى‌ يَبْلُو» است).

[2]. ابن قتيبة، ج 1، ص 64، طبق نقل شرح نهج البلاغه شوشترى، ج 8، ص 519.