در سوره عصر مى‌خوانيم: « «إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي‌ خُسْرٍ* إِلَّا الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَتَواصَوْا بِالْحَقِّ وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ»؛ كه انسان‌ها همه در زيانند؛ مگر كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، و يكديگر را به (اداى) حق سفارش كرده و يكديگر را به استقامت و شكيبايى توصيه نموده‌اند». [1]

در دومين و سومين دستور مى‌فرمايد: «زمام هوا و هوس خود را در دست گير و نسبت به آنچه بر تو حلال نيست بخيل باش، زيرا بخل به خويشتن، راه انصاف را در آنچه محبوب و مكروه است به تو نشان مى‌دهد»؛

(فَامْلِكْ هَوَاكَ، وَشُحَ‌ [2] بِنَفْسِكَ عَمَّا لَايَحِلُّ لَكَ، فَإِنَّ الشُّحَّ بِالنَّفْسِ الْإِنْصَافُ مِنْهَا فِيمَا أَحَبَّتْ أَوْ

كَرِهَتْ).

مالكيّت هواى نفس كه امام عليه السلام بر آن تأكيد فرموده، آن است كه به هنگام هيجان شهوات، انسان بتواند خود را كنترل كند و به عكس اگر هواى نفس، مالك فكر و عقل و نيروى انسان شود او را به هر پرتگاهى مى‌كشاند.

در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم‌

«احْذَرُوا أَهْوَاءَكُمْ كَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَكُمْ فَلَيْسَ شَيْ‌ءٌ أَعْدَى لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَحَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ؛

از هواى نفس بترسيد همان‌گونه كه از دشمنان بيم داريد، چرا كه چيزى دشمن‌تر از پيروى هواى نفس و آنچه «بى‌حساب» بر زبان انسان جارى مى‌شود نيست». [3]

در حديث ديگرى در غررالحكم‌ از امام اميرالمؤمنين على عليه السلام آمده است:

«أمْلِكُوا أنْفُسَكُمْ بِدَوامِ جِهادِها؛

از طريق جهاد مداوم در برابر خواسته‌هاى نفس‌

[1]. عصر، آيه 3 و 4.

[2]. «شحّ» در اصل به معناى بخل توأم با حرص است كه به صورت عادت درآيد و اين هر دو از رذايل مهم‌اخلاقى است بعضى از مفسّران قرآن گفته‌اند «شحّ» از بخل شديدتر است. استفاده از اين واژه در كلام امام عليه السلام اشاره به اين است كه شديداً از آنچه بر تو حرام است بپرهيز و خويشتن را از آن باز دار همچون بخيلى كه مردم را از اموال و ثروت خود باز مى‌دارد.

[3]. اصول كافى، ج 2، ص 335، ح 1.