نكته‌ها

1. خطرات نفس اماره‌

مى‌دانيم بزرگان علما و مفسران با الهام از آيات قرآن مراحل سه‌گانه‌اى براى نفس قائل شده‌اند: نفس امّاره، نفس لوّامه و نفس مطمئنه.

نفس امّاره را اشاره به هوا و هوس‌هاى سركش مى‌دانند كه پيوسته انسان را به بدى‌ها امر مى‌كند و نفس لوامه را به حالت ندامت حاصل از گناه بر اثر پرورش روح تقوا اشاره مى‌دانند و نفس مطمئنه به مرحله تكامل روح انسان گفته مى‌شود كه به مرحله‌اى مى‌رسد كه هوا و هوس‌هاى نفسانى به‌طور كامل تحت كنترل قرار مى‌گيرند و سركشى آنها ناممكن مى‌شود.

امام زين العابدين على بن الحسين عليه السلام در مناجات دوم از مناجات‌هاى پانزده‌گانه معروف، نفس امّاره را به روشنى ترسيم كرده و از آن (به عنوان سرمشق دادن به عموم مردم) به پيشگاه خدا اين‌گونه شكايت مى‌كند:

«إِلَهِي إِلَيْكَ أَشْكُو نَفْساً بِالسُّوءِ أَمَّارَةً وَإِلَى الْخَطِيئَةِ مُبَادِرَةً وَبِمَعَاصِيكَ مُولَعَةً وَبِسَخَطِكَ مُتَعَرِّضَةً تَسْلُكُ بِي مَسَالِكَ الْمَهَالِكِ وَتَجْعَلُنِي عِنْدَكَ أَهْوَنَ هَالِكٍ كَثِيرَةَ الْعِلَلِ طَوِيلَةَ الْأَمَلِ إِنْ مَسَّهَا الشَّرُّ تَجْزَعُ وَإِنْ مَسَّهَا الْخَيْرُ تَمْنَعُ مَيَّالَةً إِلَى اللَّعْبِ وَاللَّهْوِ مَمْلُوَّةً بِالْغَفْلَةِ وَالسَّهْوِ تُسْرِعُ بِي إِلَى الْحَوْبَةِ وَتُسَوِّفُنِي بِالتَّوْبَة؛

خدايا من به سوى تو شكايت مى‌كنم از نفسى كه مرا همواره به بدى وا مى‌دارد و به سوى گناه با سرعت مى‌فرستد و به نافرمانى‌هايت حريص است و به موجبات خشمت دست مى‌آلايد، مرا به راه‌هايى كه منجر به هلاكت مى‌شود مى‌كشاند و به صورت پست‌ترين هلاك شدگان در مى‌آورد. بيمارى‌هايش بسيار و آرزوهايش دراز است. اگر ناراحتى به او رسد بى‌تاب مى‌شود (و فرياد مى‌كشد) و اگر خيرى نصيبش گردد بخل مى‌ورزد. به بازى‌ها و سرگرمى‌هاى بيهوده بسيار تمايل دارد و مملوّ از غفلت و سهو است. مرا به سرعت به سوى گناه مى‌برد و نسبت به توبه‌