مسأله از عصر پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله با فتح خيبر آغاز شد و سپس در فتوحات ديگر اسلامى جريان يافت و قسمت عمده بيت‌المال در آن زمان‌ها از همين خراج تأمين مى‌شد كه مبلغ قابل توجهى بود و تعلق به همه مسلمانان داشت. البته مأموران ديگرى بودند كه زكات را از مسلمانان جمع‌آورى مى‌كردند و صرف نيازهاى ارتش اسلام و قضات و فقرا و نيازمندان مى‌شد.

امام عليه السلام در اين بخش از نامه خود بر چند امر تأكيد مى‌كند.

نخست هشدار مى‌دهد كه زندگى خود را در جهان ديگر فراموش نكنيد وگرنه براى آن آمادگى پيدا نخواهيد كرد مى‌فرمايد: «اما بعد (از حمد و ثناى الهى) كسى كه از آنچه سرانجام به سوى آن مى‌رود (مرگ و قيامت) بر حذر نباشد چيزى از پيش براى خود كه او را (از بلاى آن روز) مصون دارد نمى‌فرستد»؛

(أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ مَنْ لَمْ يَحْذَرْ مَا هُوَ صَائِرٌ إِلَيْهِ لَمْ يُقَدِّمْ لِنَفْسِهِ مَا يُحْرِزُهَا).

اينكه در روايات مى‌خوانيم هوشيارترين مردم كسى است كه بيش از همه به فكر مرگ باشد:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَكْيَسَكُمْ أَكْثَرُكُمْ ذِكْراً لِلْمَوْت» [1]

براى اين است كه تا انسان در فكر سفر آخرت نباشد وسايل اين سفر پرخطر را فراهم نخواهد كرد و دست خالى با دنيا وداع مى‌كند.

آن‌گاه در دومين نكته خطاب به كارگزاران خراج مى‌فرمايد: «بدانيد آنچه به آن مكلّف شده‌ايد كم است امّا ثوابش بسيار»؛

(وَاعْلَمُوا أَنَّ مَا كُلِّفْتُمْ بِهِ يَسِيرٌ وَأَنَّ ثَوَابَهُ كَثِيرٌ).

آيا منظور امام عليه السلام از اين عبارت كوشش‌هاى مربوط به جمع‌آورى خراج است يا تمام تكاليفى كه انسان‌ها دارند؟ هر دو معنا محتمل است. با توجّه به اينكه جمله پيشين عام بود و همه اعمال را شامل مى‌شد، احتمال دوم مناسب‌تر به نظر مى‌رسد و در واقع اشاره به آيات شريفه‌ «وَما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ‌

[1]. بحارالانوار، ج 74، ص 178.