است، به هنگام مجازات اشد المعاقبين است.

در دستور سوم براى اينكه معلوم شود اصل، رِفق است يا شدّت مى‌فرمايد:

«مادام كه مدارا كردن بهتر است مدارا كن؛ اما در آنجا كه جز شدت عمل تو را بى‌نياز نمى‌كند تصميم به شدّت بگير»؛

(وَارْفُقْ مَا كَانَ الرِّفْقُ أَرْفَقَ، وَاعْتَزِمْ بِالشِّدَّةِ حِينَ لَاتُغْنِي عَنْكَ إِلَّا الشِّدَّةُ).

به اين ترتيب اصل و اساس در مناسبات ميان حاكميّت و مردم، بلكه در تمام مديريت‌ها رفق و مداراست؛ ولى اگر كسانى از مدارا كردن مدير خواستند سوء استفاده كنند، جز برخورد شديد چيز ديگرى كارساز نيست.

در روايتى معتبر مى‌خوانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«إِنَّ الرِّفْقَ لَمْ يُوضَعْ عَلَى شَيْ‌ءٍ إِلَّا زَانَهُ وَلَا نُزِعَ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا شَانَهُ؛

رفق و مدارا بر هيچ‌چيز گذارده نمى‌شود مگر اينكه آن را زينت مى‌بخشد و از چيزى برگرفته نمى‌شود مگر اينكه آن را زشت و بدنما مى‌كند». [1]

امروز هم مشاهده مى‌كنيم كه بهترين راه براى مبارزه با مفاسد اجتماعى و امر به معروف و نهى از منكر استفاده از برخوردهاى محبّت‌آميز و منطق توأم با ادب و مداراست كه اكثريت افراد از اين طريق رام مى‌شوند؛ ولى گروه اندكى هستند كه جز با شدت عمل دست از اعمال خلاف برنمى‌دارند.

در چهارمين، پنجمين و ششمين دستور مى‌فرمايد: «پر و بالت را براى مردم بگستران (و تواضع كن) و با چهره گشاده با آنان روبه‌رو شو و در برابر آنان نرم‌خو و ملايم باش»؛

(وَاخْفِضْ لِلرَّعِيَّةِ جَنَاحَكَ، وَابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ، وَأَلِنْ لَهُمْ جَانِبَكَ).

[1]. كافى، ج 2، ص 119، ح 6.