شرح و تفسير

امام (ع) در اين بخش از خطبه اشاره به دوران خلافت خويش- مخصوصا هنگام بيعت- مى‌كند كه چگونه مردم با ازدحام عجيب و بى‌نظيرى براى بيعت كردن به سوى آن حضرت روى مى‌آوردند، بيعتى پر شور كه در تاريخ اسلام نظير و شبيه نداشت، ولى بعدا كه در برابر حق و عدالت قرار گرفتند، گروه زيادى نتوانستند آن را تحمّل كنند و راه مخالفت را پيش گرفته و آتش جنگهاى «جمل، صفّين و نهروان» را روشن ساختند، شكاف در صفوف مسلمين ايجاد كردند و از به ثمر رسيدن تلاشها و كوششهاى امام (ع) در پيش برد و تكامل جامعه اسلامى مانع شدند.

نخست در ترسيم چگونگى هجوم مردم براى بيعت مى‌فرمايد: «چيزى مرا نگران نساخت جز اين كه ديدم ناگهان مردم همچون يالهاى پر پشت و انبوه كفتار به سوى من روى آوردند و از هر سو گروه گروه به طرف من آمدند» (فما راعني‌ [1] الّا و النّاس كعرف‌ [2] الضّبع‌ [3] الىّ ينثالون‌ [4] علىّ من كلّ جانب).

تعبير به «عرف الضّبع» (يال كفتار) اشاره به ازدحام فوق العاده مردم و پشت‌

[1] «راعنى» از ماده «روع» بر وزن «نوع» در اصل به معناى ترس و وحشت و نگرانى است و گاه به معناى شگفت‌زدگى نيز آمده است.

[2] «عرف» در اصل به معناى چيزهايى است كه پشت سر هم قرار گرفته و به صورت انبوه در آمده است به همين دليل به يال حيوان اطلاق مى‌شود زيرا موهاى انبوه و پر پشتى را تشكيل مى‌دهد.

[3] «ضبع» به گفته «مقاييس» سه معنى دارد: نخست حيوان معروف (كفتار) و ديگر عضوى از اعضاى انسان (بازو) و سوّم يكى از اوصاف شتر مادّه است و گاه اين كلمه كنايه از سالهاى قحطى است كه چون كفتار به انسانها حمله‌ور مى‌شود.

[4] «ينثالون» از ماده «ثول» (بر وزن قول) در اصل به معنى انبوه زنبوران عسل است هنگامى كه جمع مى‌شوند و رفت و آمد مى‌كنند سپس به معنى هر اجتماع انبوهى كه توأم با شور و رفت و آمد باشد به كار رفته است (مقاييس اللغة، صحاح و لسان العرب).