به نيازهاى انسان، از نظر اعتقادات و مسائل عملى و اخلاقى و واجبات و محرّمات و رابطه ميان قرآن و سنّت و احكام ثابت و موقّت و عام و خاص و مطلق و مقيد و ناسخ و منسوخ، پرداخته است و دقّت در آنها نشان مى‌دهد كه تا چه حد محتواى قرآن حساب شده و منطبق بر نيازهاى انسانهاست.

اين محتواى دقيق و عميق و متنوّع و جامع- چنان كه در بحث اعجاز قرآن گفته‌ايم- يكى از ابعاد معجزه بودن قرآن مجيد است.

چگونه باور مى‌شود انسان درس نخوانده‌اى از يك محيط تاريك جاهلى برخيزد و بدون استمداد از سرچشمه فيّاض وحى و تنها به اتّكاى فكر خودش، چنين كتابى عرضه بدارد، كتابى كه مملوّ از درسهاى عبرت و مثلهاى زيبا و گويا و احكام جامع و معارف عميق است.

جالب اين كه امام (ع) در اين بيان كوتاهش گويى به يك دوره اصول فقه اشاره مى‌فرمايد و مطالب گسترده‌اى را كه امروز در علم اصول، بعد از قرنها تكامل يافته، فهرست‌وار مورد اشاره قرار مى‌دهد و مسائل مربوط به حلال و حرام، ناسخ و منسوخ، رخصت و عزيمت، خاص و عام، مطلق و مقيّد، محكم و متشابه، مجمل و مبيّن، موقّت و غير موقّت و واجب و مستحب مؤكّد و مستحب غير مؤكّد، همه را از هم تفكيك كرده و با اشاره گذرايى توجّه همه را به طور اجمال به سوى آن جلب مى‌كند.

2- علم قرآن نزد كيست؟

از تعبيرات بالا استفاده مى‌شود كه پيغمبر اكرم (ص) موظّف است پاره‌اى از مجملات كتاب اللّه يا غوامض آن را تغيير و تبيين كند تا ابهامى براى هيچ كس باقى نماند، به همين دليل قرآن مجيد مى‌فرمايد: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ»، آنچه را پيامبر براى شما بياورد آن را محكم بگيريد». [1] ممكن است براى بعضى اين سؤال‌

[1] سوره حشر، آيه 7.