عمل نكرد و به زودى آيه ناسخ نازل شد و فرمود: «أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ»، آيا ترسيديد فقير شويد كه از دادن صدقات، پيش از نجوا خوددارى كرديد، اكنون كه اين كار را نكرديد و خداوند توبه شما را پذيرفت نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد و خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد و (بدانيد) خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد با خبر است». [1] 3- «مباح و ممنوع آن را نيز روشن ساختيم» (و رخصه و عزائمه).

اين تعبير ممكن است اشاره به همان باشد كه در علم اصول و فقه امروز معروف است كه هر گاه واجب يا حرامى برداشته شد گاه تبديل به اباحه مى‌شود «وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا»، هنگامى كه از احرام بيرون آمديد، صيد كنيد. [2] مسلم است كه صيد كردن پس از خروج از احرام، واجب نيست، بلكه مباح است و گاه تبديل به حكم ضدّ آن مانند: «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ»، هنگامى كه مسافرت كرديد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد». [3] معلوم است كه نماز قصر در سفر واجب است نه مباح. اوّلى را رخصت مى‌گويند به خاطر آن كه طرفين عمل جايز است و دوّمى را عزيمت، به خاطر اين كه بايد عزم خود را جزم كرد كه عمل انجام گيرد.

اين احتمال نيز در تفسير اين دو واژه داده شده كه منظور از رخص، احكام واجب يا حرامى است كه در بعضى از موارد استثنا شده، مانند: «فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ»، كسى كه مجبور شود در حالى كه ستمگر و متجاوز

[1] سوره مجادله، آيه 13.

[2] سوره مائده، آيه 2.

[3] سوره نساء، آيه 101.