در واقع اين نيروى تميز و قدرت تشخيص كه از مهمترين نيروهاى عقل انسان است، هم امور معنوى را مانند حق و باطل فرا مى‌گيرد و هم امور محسوس مادّى را مانند رنگها و بوها و طعمها.

آيا اين نيروى تشخيص، نيروى مستقلّى است يا داخل در مفهوم ذهن و فكر كه در عبارت قبل آمده است مى‌باشد؟ ظاهر عبارت «مولا» (ع) آن است كه آن را به عنوان يك نيروى مستقل شمرده است.

قابل توجّه اين كه در اين جا روى چهار بخش از امور مادّى و محسوسات تكيه شده: چشيدنيها و بوئيدنيها و ديدنيها و اجناس كه در اين جا اشاره به انواع مختلف موجودات است، [1] مانند: انواع مختلف گياهان، پرندگان، حيوانات و غير آن و اگر اشاره‌اى به شنيدنى‌ها (اصوات) و ملموسات نشده است، به خاطر آن است كه بيان آن سه قسمت از باب مثال است و هر شنونده‌اى از بيان آنها به بقيّه منتقل مى‌شود.

سپس امام (ع) در ادامه اين سخن، به يكى از مهمترين ويژگيهاى انسان كه سرچشمه بسيارى از پديده‌هاى زندگى اوست اشاره كرده، مى‌فرمايد: «اين در حالى است كه او را معجونى از رنگهاى مختلف و استعدادهاى گوناگون قرار داد» (معجونا [2] بطينة الالوان المختلفة).

اين تعبير ممكن است اشاره به اختلاف رنگهاى انسانها و نژادهاى مختلف باشد، يا اختلاف رنگ اجزاى بدن كه بعضى كاملا سفيد (مانند سفيدى چشمها و استخوانها) و بعضى كاملا سياه (مانند موها) و بعضى به رنگهاى ديگر است و آميختن اين رنگها به يكديگر، به او زيبايى خاصّى مى‌دهد و نيز ممكن است‌

[1] «جنس» در لغت به معنى اقسام و انواع مختلف مى‌باشد و در بعضى از خطبه‌هاى نهج البلاغه قراينى بر اين معنى وجود دارد (خطبه 91).

[2] «معجونا» حال است براى «انسانا» كه در عبارت قبل آمده است.