ولى به هر حال همان گونه كه در بالا گفته شد، هدف اين است كه انطباق تعبيرات اين خطبه را با فرضيه‌هاى موجود در باره پيدايش جهان روشن سازيم، نه يك قضاوت و داورى قطعى در اين باره.

2- چگونگى پيدايش جهان‌

از مسائل بسيار پيچيده‌اى كه دانشمندان و متفكّران با آن رو به رو هستند، مسأله چگونگى پيدايش اين جهان است. مسأله‌اى كه به ميلياردها سال قبل باز مى‌گردد و شايد در انديشه هيچ انسانى نگنجد. به همين دليل دانشمندان بزرگ با تمام فرضيه‌هايى كه در اين باره اظهار داشته‌اند و مطالعات طاقت‌فرسايى كه به خاطر اين مسأله انجام داده‌اند، به جايى نرسيدند و همگى در برابر آن اظهار عجز مى‌كنند.

ولى روح كنجكاو بشر به او اجازه نمى‌دهد كه خاموش بنشيند و در اين باره سخنى نگويد. در واقع زبان حال دانشمندان اين است كه اگر چه ما از رسيدن به كنه اين موضوع عاجز و ناتوانيم، ولى مايل هستيم، شبحى از آن را در ذهن خود ترسيم كرده، روح تشنه و كنجكاو خود را كمى سيراب كنيم.

در آيات قرآن و روايات اسلامى نيز تنها اشارات فشرده‌اى نسبت به اين مسأله ديده مى‌شود كه آن هم جز شبح نيمه روشنى در ذهن ترسيم نمى‌كند و طبيعت مسأله نيز چنين ايجاب مى‌كند.

به هر حال آنچه در اين خطبه شريفه در باره پيدايش جهان آمده است، هماهنگ است با آنچه در خطبه 211 مى‌خوانيم كه مى‌فرمايد: «و كان من اقتدار جبروته و بديع لطائف صنعته ان جعل من ماء البحر الزّاخر المتراكم المتقاصف يبسا جامدا ثمّ فطر منه اطباقا ففتقها سبع سموات، بعد ارتتاقها، از قدرت و جبروت و لطايف صنعت بديع خداوند اين بود كه از آب درياى پر امواج و متراكم‌