و از آنجا كه سرمايه اصلى منافقان دروغ است، تا بتوانند تناقضها را كه در زندگيشان ديده مى‌شود با آن توجيه كنند، در پايان آيه مى‌فرمايد: «براى آنها عذاب اليمى است بخاطر دروغهائى كه مى‌گفتند» (وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ).

(آيه 11)- سپس به ويژگيهاى آنها اشاره مى‌كند كه نخستين آنها داعيه اصلاح طلبى است در حالى كه مفسد واقعى همانها هستند: «هنگامى كه به آنها گفته شود در روى زمين فساد نكنيد مى‌گويند: ما فقط اصلاح‌كننده‌ايم»! (وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ). ما برنامه‌اى جز اصلاح در تمام زندگى خود نداشته‌ايم و نداريم!

(آيه 12)- قرآن اضافه مى‌كند: «بدانيد اينها همان مفسدانند و برنامه‌اى جز فساد ندارند ولى خودشان هم نمى‌فهمند»! (أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لكِنْ لا يَشْعُرُونَ). بلكه اصرار و پافشارى آنها در راه نفاق و خو گرفتن با اين برنامه‌هاى زشت و ننگين سبب شده كه تدريجا گمان كنند اين برنامه‌ها مفيد و سازنده و اصلاح طلبانه است.

(آيه 13)- نشانه ديگر اينكه: آنها خود را عاقل و هوشيار و مؤمنان را سفيه و ساده‌لوح و خوش باور مى‌پندارند، آن چنانكه قرآن مى‌گويد: «هنگامى كه به آنها گفته مى‌شود ايمان بياوريد آنگونه كه توده‌هاى مردم ايمان آورده‌اند، مى‌گويند: آيا ما همچون اين سفيهان ايمان بياوريم»؟! (وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ كَما آمَنَ السُّفَهاءُ). و به اين ترتيب افراد پاكدل و حق طلب و حقيقت جو را كه با مشاهده آثار حقانيت در دعوت پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و محتواى تعليمات او، سر تعظيم فرو آورده‌اند به سفاهت متهم مى‌كنند لذا قرآن در پاسخ آنها مى‌گويد: «بدانيد سفيهان واقعى اينها هستند امّا نمى‌دانند» (أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لكِنْ لا يَعْلَمُونَ).

آيا اين سفاهت نيست كه انسان خط زندگى خود را مشخص نكند و در ميان هر گروهى به رنگ آن گروه درآيد، استعداد و نيروى خود را در طريق شيطنت و توطئه و تخريب به كار گيرد، و در عين حال خود را عاقل بشمرد؟!

(آيه 14)- سومين نشانه آنها آن است كه هر روز به رنگى در مى‌آيند و در