نيروى تفكّر و انديشه اجتماعات شروع كردند و در سايه انقلاب فكرى بود كه توانستند آن همه اصلاحات در جهان بشريت ايجاد كنند.

بنابراين موضوع سخن ما بطور صريح و آشكار نقش و تأثير مذهب در احياى نيروى تفكّر و ايجاد انقلاب فكرى در اجتماعات و جوامع بشرى است.

در اين‌جا قبلًا ذكر مقدمه‌اى لازم به نظر مى‌رسد:

مى‌دانيم فلاسفه جهان به دو دسته تقسيم مى‌شوند:

دسته اوّل‌ فلاسفه الهى و عقيده‌مندان به وجود خدا و آن مبدأ علم و قدرتى كه بر جهان هستى حكومت مى‌كند، كه اكثريت قاطع فلاسفه جهان را تشكيل مى‌دهند.

دوّم: فلاسفه مادى و ماترياليست‌ها.

ممكن است بسيارى از كسانى كه در اين صف قرار دارند در دل و جان طبق آن منطقى كه در بحث گذشته عنوان كرديم در نام خدا اشتباه كرده باشند، ولى طبق آنچه فعلًا به زبان مى‌آورند جزو طرفداران اين مكتب هستند.