3- بالا بردن شخصيت بردگان‌

البتّه در اين برنامه «آزادى تدريجى بردگان» طبعاً يك دوران انتقالى وجود خواهد داشت كه مى‌بايست در اين مورد بردگان از وضع سابق به يك جامعه آزاد انسانى گام بگذارند، ولى اسلام اين دوران را نيز از نظر دور نداشته و كوشش زيادى براى كاستن آلام بردگان و بالا بردن شخصيت آنها و تأمين رفاه آنان به عمل آورده است.

به طورى‌كه مى‌بينيم بردگى در اين دوران، مفهوم سابق خود را كه چيزى معادل يك حيوان بينوا بود از دست داده، و به صورت يك كارگر يا كارمند محترم و حتّى گاهى معاون و همكار صاحب خود درآمد.

در حالات على عليه السلام همه خوانده‌ايم كه او هنگامى كه مى‌خواست لباسى تهيّه كند دو پيراهن عربى همانند يكديگر تهيه مى‌كرد، و در برابر قنبر غلام آزاد شده خود مى‌گذاشت و به او دستور مى‌داد كه نخست يكى را انتخاب كند و ديگرى را براى خود بر مى‌داشت.

يا در حالات امام سجاد عليه السلام مى‌خوانيم كه يكى از غلامان آن حضرت در يك روز گرم تابستان به خواب عميقى فرو رفته بود و دانه‌هاى عرق بر سر و صورت او نمايان بود. امام در كنار او نشست و او را باد زد تا آسوده بخوابد، فقط هنگامى كه از خواب بيدار شد به او توصيه كرد كه هم استراحت كند و هم كارها و وظايف خود را انجام دهد.

و يا در حالات على بن موسى الرضا عليه السلام مى‌خوانيم كه به هنگامى كه سفره غذا گسترده مى‌شد تا همه كاركنان و يا غلامان كنار سفره نمى‌نشستند، شروع به غذا خوردن نمى‌كرد.

و يا در حالات پيامبر صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم كه غلام آزادشده‌اى همچون بلال، اذان‌گو و يا به يك معنا سخنگوى پيامبر صلى الله عليه و آله بود.

آيا در دنياى امروز هيچ رئيسى حاضر است نسبت به پيش خدمتها و كاركنان جزء خود در لباس و غذا، و ساير تشريفات زندگى اين چنين مواسات و برابرى كند؟ و آيا بردگى در دوران انتقالى همان مفهوم سابق را داشت؟ و آيا وضع آنها به مراتب بهتر از وضع بسيارى از كارگران در دنياى امروز و در كشورهاى پيشرفته صنعتى نبود؟

با توجّه به آنچه در بالا گفته شد طرح انسانى‌ اسلام‌ در اين زمينه روشن مى‌گردد.