هم به خاطر مريضى تا ماه رمضان بعد نتواند روزه را قضا كند، روزه از او ساقط است و بايد كفّاره مدّ طعام بدهد؛ امّا قضاى نماز در هر صورت لازم است (ايستاده، نشسته، با وضو، با تيمّم)؛ اگر چه سالها گذشته باشد.

و) كسى كه در شب ماه رمضان تفحّص كند و معتقد شود كه صبح نشده و مشغول خوردن سحرى شود، اگر بعداً معلوم شود كه همان وقت صبح بوده و اشتباه كرده، روزه او صحيح است و قضا ندارد؛ امّا اگر پيش از وقت به گمان اين كه صبح شده شروع به نماز كند و در بين نماز وقت داخل نشود، بايد نماز را از سر بگيرد.

ز) كسى كه به قهر و غلبه چيزى در حلق او كنند و به خورد او دهند، روزه ماه مبارك رمضان او صحيح است؛ امّا اگر نماز كسى را باطل كنند بايد از سر بگيرد.

ح) اگر روزه قضاى ماه مبارك رمضان را بعد از ظهر بشكند كفّاره دارد؛ ولى شكستن نماز كفّاره ندارد؛ هرچند مرتكب گناه شده است (بنابر احتياط).

سؤال 306- اگر انسان پس از مدّتها نماز خواندن، متوجّه شود كه به علّت ناآگاهى وضو را غلط انجام مى‌داده، يا غسلى كه بر او واجب بوده انجام نداده است، آيا بايد قضاى تمام نمازهايى را كه با وضوى غلط، يا بدون غسل واجب خوانده است بجا آورد؟

جواب: قضاى نمازها لازم است و مى‌تواند تدريجاً بجا آورد، بطورى كه مايه مشقّت و زحمت نشود؛ ولى قضاى روزه بر او واجب نيست.

سؤال 307- شخصى حدود 14 ماه نماز قضا بر ذمّه دارد، و در بعضى از اين ايّام هم مسافر بوده است؛ ولى مقدار و زمان دقيق ايّام مسافرت، به علّت گذشتن وقت معلوم نيست؛ نسبت به قضاى نمازها چه وظيفه‌اى دارد؟

جواب: آن مقدار كه يقين دارد در وطن بوده تمام مى‌خواند و آن مقدار كه يقين دارد در سفر بوده شكسته مى‌خواند و در مقدار مشكوك جمع بين قصر و