امام سخن از جدال در دين شد و اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام از آن نهى كردند، امام صادق عليه السلام فرمودند اين مسأله به طور كامل نهى نشده است، بلكه نهى از جدال به غير طريقه صحيح شده است سپس فرمود: آيا نمى‌شنويد كه خداوند مى‌گويد: «وَ لا تَجادِلُوا اهْلَ الْكِتابِ الَّا بِالَّتى‌ هِىَ احْسَنُ» [1] و نيز مى‌فرمايد: «ادْعُ الى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمُوعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتى‌ هِىَ احْسَنُ» [2].

در اين دو آيه خداوند دستور داده كه جدال به احسن كنند (بحث و گفتگوى منطقى و مستدل با بهترين روشها، آنچه حرام است جدال غير احسن است، چگونه ممكن است خداوند جدال احسن را تحريم كند در حالى كه به پيامبرش دستور مى‌دهد در برابر يهود و نصارى كه مى‌گفتند بهشت تنها از آن ما است بگويد: «هاتُوا بُرْهانَكُمْ انْ كُنْتُمْ صادِقينَ؛ اگر راست مى‌گوييد دليل خود را بياوريد» [3] به اين ترتيب صدق و ايمان را با برهان قرين ساخته، و برهان و دليل همان چيزى است كه در جدال به احسن آورده مى‌شود. و هنگامى كه بعضى از آن حضرت پرسيدند جدال به غير احسن چيست؟ حضرت فرمود: آن است كه با كسى كه اهل باطل است مجادله كنى، او دليل نادرستى اقامه كند ولى تو قادر نباشى با منطق صحيح به او پاسخ بگويى و تنها به اين قناعت كنى كه من گفته تو را قبول ندارم (بدون اقامه دليل) يا اين كه آن شخص كه اهل باطل است سخن حقى را بگويد كه بخواهد از آن براى مقصد نادرست خود كمك بگيرد و تو از ترس نداشتن جواب صحيح سخن حق را انكار كنى. اين كار بر شيعيان من حرام است كه سبب فتنه و انحراف برادران ضعيف‌الايمان شوند و اهل باطل از ناتوانى اين گونه اشخاص در استدلال گواه و شاهدى بر حقانيت خود دست و پا نمايند.

سپس امام صادق عليه السلام نمونه‌هاى متعددى از استدلالاتى كه قرآن در امر معاد در برابر مشركان داشته، ذكر مى‌فرمايد و آنها را به عنوان مصاديق جدال احسن مى‌شمرد كه باعث اتمام حجت بر كفار و ازاله شبهات آنها مى‌شده است. [4]

[1]. عنكبوت، آيه 46.

[2]. نحل، آيه 125.

[3]. بقره، آيه 111.

[4]. بحارالانوار، جلد 2، صفحه 125، حديث 2 (با تلخيص).