به هر حال آيه فوق، بيانگر عواقب دردناك‌ «بخل» و انحصارطلبى است كه حتى در دنياى مادى نيز «بخل» كارساز نيست.

قابل توجه است كه قرآن در آغاز اين آيات، مى‌گويد: «ما مردم مكه را نيز با چنين امتحانى آزموديم؛ همان گونه كه «اصحاب الجنّة» را آزمايش كرديم» و گويا اين تعبير، اشاره به قحطى و خشكسالى شديدى است كه در مكه بر اثر «بخل» و ترك انفاق روى داد و ثروتمندان بخيل را به روز سياه نشاند.

در سوّمين‌ آيه سخن از سرنوشت فرد بخيلى در عصر رسول الله صلى الله عليه و آله است. مطابق بسيارى از تفاسير، مردى از انصار به نام‌ «ثعلبة بن حاطب» كه در آغاز مرد بسيار تهى دستى بوده و هميشه آرزو داشت كه روزى ثروتمند شود؛ به همين خاطر با اصرار فراوان از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله تقاضا كرد كه براى او دعا كند تا مال فراوانى به دست آورد.

پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله به او فرمود: «داشتن مقدار كم كه بتوانى حقّش را ادا كنى بهتر از مقدار زياد است كه توانايى اداى حقّش را نداشته باشى»؛ يعنى، به زندگى ساده ات بساز و شاكر باش. ولى او گفت: با خدا عهد مى‌كنم، اگر ما را از فضل خود بهره‌مند سازد، به طور قطع صدقه خواهيم داد و از صالحان (شاكران) خواهيم بود؛ «وَ مِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَاللّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَدَّقَنَّ وَ لَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحين». [1]

سرانجام پيامبر صلى الله عليه و آله براى اين مرد پر ادعاى كم ظرفيت، بنا به اصرار خودش دعا كرد تا صحنه آزمونى براى او و سايرين باشد. چيزى نگذشت كه به بركت دعاى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، ثروت زيادى كه انتظار آن را نداشت، به او رسيد و روز به روز فزونى يافت.

صاحب دامهاى زيادى شد و كارش بسيار رونق گرفت. امّا هنگامى كه آيه زكات نازل شد؛ به او ابلاغ كردند كه بايد مقدار كمى از اين اموال را به عنوان زكات، در اختيار نيازمندان بگذارى، آن مرد «بخيل» كم ظرفيت، پيمان خود را با خدا و پيامبرش به دست فراموشى سپرده و از پرداخت مقدار ناچيز زكات خوددارى ورزيد.

قرآن در يك جمله كوتاه چنين مى‌فرمايد: «هنگامى كه خداوند از فضل و رحمتش به‌

[1]-/ توبه، 75