سبب معرفة اللَّه و شناخت خداست.

حديث معروف‌

«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ؛

هركس خود را بشناسد پروردگارش را خواهد شناخت.» نيز ناظر به همين است.

اين حديث گاهى به صورت بالا، و گاه به صورت‌

مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ‌

، گاه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و گاه از اميرمؤمنان على عليه السلام و گاه از صحف ادريس، نقل شده است.

در بحارالانوار از كتاب ادريس پيامبر عليه السلام در صحيفه چهارم كه صحيفه معرفت است چنين نقل شده:

«مَنْ عَرَفَ الْخَلْقَ عَرَفَ الْخالِقَ، و مَنَ عَرَفَ الرِّزْقَ عَرَفَ الرازِقَ، وَ مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ؛

كسى كه مخلوق را بشناسد خالق را مى‌شناسد، و كسى كه رزق را بشناسد رازق را مى‌شناسد، و كسى كه خود را بشناسد پروردگارش را مى‌شناسد.» [1]

به هر حال مضمون اين حديث در چند جاى از بحارالانوار از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله يا ساير معصومين عليهم السلام يا ادريس پيامبر عليه السلام نقل شده است و همچنين از امام علىّ بن ابى طالب عليه السلام در غرر الحكم. [2]

علّامه طباطبايى در تفسير الميزان بعد از ذكر اين حديث شريف مى‌فرمايد: «شيعه و سنّى اين حديث را از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل كرده‌اند و اين يك حديث مشهور است. [3]

تفسيرهاى هفتگانه براى حديث مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ‌

براى اين حديث شريف، تفسيرهاى گوناگونى گفته شده يا مى‌توان گفت، از جمله:

1- اين حديث در حقيقت اشاره به‌ «برهان نظم» است، يعنى هركس شگفتيهاى ساختمان روح و جسم خود را بداند و به اسرار و نظامات پيچيده و حيرت انگيز اين اعجوبه خلقت پى برد، راهى به خدا به روى او گشوده مى‌شود؛ زيرا اين نظم عجيب و

[1]. بحار الانوار، جلد 92، صفحه 456- در جلد 58 بحار، صفحه 99، و جلد 66، صفحه 293، اين حديث به عنوان كلام معصوم عليه السلام و در جلد 2، صفحه 32 از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است‌

[2]. غرر الحكم، حديث 7946

[3]. تفسير الميزان، جلد 6، صفحه 169 (بحث روانى ذيل آيه 105، سوره مائده)