4- اركان توبه‌

همان گونه كه در بالا آمد حقيقت توبه، بازگشت از نافرمانى خدا به سوى اطاعت است، كه ناشى از پشيمانى و ندامت نسبت به اعمال گذشته مى‌باشد و لازمه اين پشيمانى و علم به اين كه گناه حائل ميان او و محبوب واقعى مى‌گردد، تصميم بر ترك آن در آينده و همچنين جبران مافات است؛ يعنى، تا آنجا كه در توان دارد، آثار سوء گناهان گذشته را از درون و برون وجود خويش برچيند، و اگر حقوق از دست رفته‌اى است و قابل جبران است، جبران نمايد. به همين دليل، در قرآن مجيد در آيات بسيارى اين معنى تكرار شده است كه توبه را با اصلاح و جبران همراه ساخته.

1- در آيه 160 سوره بقره بعد از اشاره به گناه بزرگ كتمان آيات الهى و مجازات سخت آنها مى‌فرمايد:

«الَّا الَّذينَ تابُوا وَ اصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَاولئِكَ اتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ انَا التَّوَّابُ الرَّحيمُ؛

مگر كسانى كه توبه كنند و اصلاح نمايند و آنچه را كتمان كرده بودند آشكار سازند كه من توبه آنها را مى‌پذيريم، و من توّاب رحيم هستم.»

2- و در آيه 89 سوره آل عمران بعد از اشاره به مسأله ارتداد (كافر شدن بعد از ايمان) و مجازات سخت آنها مى‌افزايد:

«الَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ اصْلَحُوا فَانَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ؛

مگر كسانى كه پس از آن توبه كنند و اصلاح نمايند (و در مقام جبران بر آيند) زيرا خداوند آمرزنده و بخشنده است.»

3- و درآيه 146 سوره‌نساء، بعداز ذكرمنافقان و سرنوشت‌شوم آنها مى‌فرمايد:

«الَّا الَّذِينَ تابُوا وَاصْلَحُوا وَ اعْتَصَمُوا بِاللّهِ وَ اخْلَصُوا دِيْنَهُم لِلَّهِ؛

مگر آنها كه توبه كنند و جبران و اصلاح نمايند و به ذيل عنايت الهى چنگ زنند و دين خود را براى خدا خالص نمايند.»

و در آيه 5 سوره نور بعد از ذكر مجازات شديد قذف (وارد كردن اتّهام زنا و مانند آن به ديگرى) و مجازات شديد آنها در دنيا و آخرت، مى‌افزايد:

«الَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ اصْلَحُوا فَانَّ اللَّهَ غَفُورٌ رحيمٌ؛

مگر كسانى كه بعد از آن توبه كنند و جبران نمايند كه خداوند (آنها را) مى‌بخشد زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است.»

5- و سرانجام به صورت يك قانون كلّى در همه گناهان، در آيه 119 سوره نحل‌