نظر از روايات و احاديثى كه در ذيل آن وارد شده و با صرف نظر از آراء و افكار مفسّران و محدّثان و دانشمندان و ساير نشانه‌ها و قرائن خارجى مى‌باشد.

راه دوم: تفسير آيه با استفاده از روايات شأن نزول و آراء و نظريّات مفسّران مى‌باشد.

راه اوّل: تفسير آيه بدون قرائن خارجى‌

آيه شريفه با كدام يك از حوادث زمان پيامبر صلى الله عليه و آله قابل تطبيق است؟

در پاسخ اين سؤال فخر رازى دو نظريّه، و مرحوم طبرسى نظريّه سومى بيان كرده است. ما با استعانت از خداوند و با تكيه بر عقل و منطق و بدور از تعصّب و احساسات و به گونه‌اى كه در عين طرح بحث علمى، ضربه‌اى به وحدت مسلمين جهان وارد نشود، اين نظريّات سه‌گانه را بررسى مى‌كنيم.

نظريّه اوّل: يكى از نظريّاتى كه فخر رازى در تفسير آيه شريفه مطرح كرده اين است كه كلمه «اليوم» در اين آيه در معناى حقيقى خود به كار نرفته است، بلكه معناى مجازى دارد، بدين معنى كه «يوم» در اينجا به معناى «دوران» و «يك برهه از زمان» است؛ نه يك قطعه كوتاه از زمان.

طبق اين نظريّه، آيه نظر به روز خاص و حادثه ويژه‌اى ندارد، بلكه از شروع و آغاز دوران عظمت اسلام و فرا رسيدن دوران يأس و نااميدى كفّار خبر مى‌دهد، مخصوصاً كه استعمال كلمه «يوم» در اين معناى مجازى در بين مردم متعارف است؛ مثل اين كه گفته مى‌شود: «ديروز جوان بودم و امروز پير شدم» يعنى دوران جوانى گذشت و دوران پيرى فرا رسيد- نه اين كه حقيقتاً روز گذشته جوان بوده و امروز پير گشته است!

ولى پاسخ اين نظريّه واضح و روشن است؛ زيرا معناى مجازى و غير حقيقى، نياز به قرينه روشنى دارد. آقاى فخر رازى چه قرينه روشنى براى اين معناى مجازى ارائه مى‌كند؟

نظريّه دوم: منظور از «اليوم؛ امروز» در آيه شريفه، معناى حقيقى آن و روز