همان‌گونه كه سوره‌هايى به عنوان مدنى شمرده شده است در حالى كه آياتى از آن مكّى است، مانند سوره «مجادله» كه مطابق قول معروف «مدنى» است، ولى ده آيه اوّل آن، طبق تصريح بعضى از مفسّران، در مكّه نازل شده است. [1]

كوتاه سخن اين كه، موارد فراوانى يافت مى‌شود كه سوره‌اى به عنوان مكّى يا مدنى معرّفى شده و در تفاسير و قرآنها بالاى آن همين عنوان را مى‌نويسند، در حالى كه بخشى از آيات آن در جاى ديگر نازل شده است.

بنابراين، هيچ مانعى ندارد كه سوره معارج نيز چنين باشد.

ايراد دوم- در اين حديث آمده است كه حارث بن نعمان در ابطح خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد و مى‌دانيم ابطح نام درّه‌اى در مكّه است، و تناسبى با نزول آيه بعد از داستان غدير در بين راه مكّه و مدينه ندارد.

پاسخ: اوّلًا؛ تعبير به ابطح تنها در بعضى از روايات است، نه در همه روايات.

ثانياً؛ ابطح و بطحاء به معناى زمين شنزارى است كه سيل از آن جارى شود و در مدينه و جاهاى ديگر نيز مناطقى وجود دارد كه آن را ابطح يا بطحاء مى‌نامند، و جالب اين كه در اشعار عرب و روايات نيز كراراً به آن اشاره شده است.

از جمله در اشعار معروفى كه «شهاب الدّين» (معروف به حيص و بيص) [2] در مرثيه اهل بيت عليه السلام سروده، از زبان آن بزرگواران خطاب به قاتلان آنها، چنين مى‌گويد:

[1] تفسير ابى السّعود كه در حاشيه تفسير رازى نوشته شده، جزء 8، صفحه 148 و السّراج المنير، جلد 4، صفحه 310.

[2] نام او «سعد بن محمّد بن سعد بن صيفى تميمى» ملقّب به «شهاب الدّين» و معروف به «حيص و بيص» است. وى از فقهاى شافعى است و بهره فراوانى از علوم مختلف داشت، ولى در ادبيّات و شعر استادتر بود. در مورد اين كه: چرا معروف به حيص و بيص شد؟ نوشته‌اند: «روزى مردم را در سختى و تنگدستى ديد و گفت: ما لِلنَّاسِ فِي حَيْصٍ وَ بَيْصٍ؛ چه اتّفاقى رخ داده كه مردم در تشويش و گرفتارى و فرار و گريز واقع شده‌اند» از آن پس به اين عنوان معروف گشت. وى در سال 554 يا 574 يا 577 ه. ق وفات يافت و در مقابر قريش مدفون شد. (ريحانة الادب، جلد 2، صفحه 97).

[3] الغدير، جلد 1، صفحه 255.