جهل راه كفر پيموده باشد، مشمول اين آيه نيست.

پس از اين كه در آيه فوق بدترين مخلوقات را معرّفى مى‌كند، در آيه بعد به معرّفى بهترين مخلوقات مى‌پردازد، توجّه كنيد:

«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ؛ كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترين مخلوقات خدا هستند.»

براى بهترين مخلوقات خدا سه صفت و ويژگى بيان شده است:

1. «الَّذِينَ آمَنُوا*»- ويژگى اوّل آنها ايمان به خدا و پيامبر و روز قيامت و جهان پس از مرگ است؛ بنابراين، مشركان و تمام كسانى كه دينى غير از اسلام گزيده‌اند از محدوده اين آيه خارج هستند.

2. «وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ*»- ويژگى دوم‌ «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» اين است كه داراى اعمال صالح مى‌باشند و ايمان و اعتقادات آنها در كردار و اعمالشان ظاهر شده است.

«عمل صالح» [1] معناى وسيعى دارد؛ ساده‌ترين آن، طبق آنچه در روايات آمده، برداشتن موانع از سر راه مسلمانان است، اگر مانعى در راه رفت و آمد مردم ديده شد و كسى آن را برداشت، اين نوعى عمل صالح است‌ «اماطَةُ اْلأذى عَن الطَّريقِ» و برترين نوع عمل صالح پذيرش آئين حق (اسلام) است‌ «أعْلاها شَهادَةُ انْ لا الهِ الَّا اللَّهُ‌ [2]»

خلاصه اين كه صفت دومِ‌ «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» داشتن عمل صالح است.

3. «ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ‌»- ويژگى سوم‌ «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» «مقام خشيت» است.

خير البريّه كسانى هستند كه علاوه بر «ايمان» و «عمل صالح»، به مقام «خشيت» نيز دست يافته باشند.

سؤال: آيا «خشيت» چيزى اضافه بر «ايمان» و «عمل صالح» است؟

پاسخ: آرى، خشيت چيزى فزونتر از ايمان و عمل صالح است و ظاهراً به‌

[1] در اهمّيّت «عمل صالح» همين بس كه اين جمله قريب به هفتاد بار در قرآن مجيد تكرار شده است!

[2] عوالى اللّئالى، جلد اوّل، صفحه 431. روايت فوق در صحيح مسلم، كتاب الايمان، باب 12، حديث 58 و مسند احمد، جلد 2، صفحه 379 نيز نقل شده است.