و امّا در مورد هجرت، تصوّر برخى آن است كه اين اصل مهمّ دينى، مخصوص مسلمانان صدر اسلام بوده، و پس از هجرت مسلمانان به مدينه پرونده آن بسته شده است؛ در حالى كه از روايات اهل البيت عليهم السلام خلاف اين مطلب به دست مى‌آيد. در حديثى از حضرت على عليه السلام مى‌خوانيم:

الْهِجْرَةُ قائِمَةٌ عَلى‌ حَدِّها الْاوَّل‌ [1]

هجرت بر همان پايه اوّلى خويش هست (و هرگز تعطيل نشده و همچنان پرونده آن باز است).

بنابراين هجرت همچون ايمان و جهاد تا دامنه قيامت ادامه دارد و مسلمانان موظّف به انجام آن هستند. البتّه در بسيارى از مواقع شكل هجرت عوض مى‌شود، بدين جهت در روايتى از امام على عليه السلام مى‌خوانيم:

يَقُولُ الرَّجُلُ هاجَرْتُ وَ لَمْ يُهاجِرْ، انَّمَا الْمُهاجِرُ مَنْ هاجَرَ السَّيِّئاتِ وَ لَمْ يَأْتِ بِها [2]

گاه كسى ادّعاى هجرت مى‌كند در حالى كه مهاجر نيست! مهاجر (حقيقى) كسى است كه از (كشور آلوده) گناه (به سرزمين پاكى‌ها) هجرت كند و ديگر به سراغ معصيت نرود.

آرى، مهاجر واقعى كسى است كه از زشتى‌ها و گناهان و آلودگى‌ها به سوى اطاعت و بندگى و تقوى و پاكى‌ها هجرت كند. مهاجر راستين كسى است كه از دوستان ناباب و مجالس آلوده به گناه، هجرت و دورى گزيند. هجرت از مال حرام، از مقام حرام، از گناهان، واجب و لازم است. و روشن است كه اين شكل از هجرت، اختصاص به مسلمانان صدر اسلام نداشته و وظيفه همه مسلمانان تا دامنه قيامت است.

و امّا اصل سوم، جهاد با جان و مال، آن نيز در همه اعصار و اماكن مورد ابتلاى مسلمانان است. جهاد با جان و مال هيچ‌گاه تعطيل‌بردار نيست، مخصوصاً با

[1] ميزان الحكمة، باب 3989، حديث 20755، (جلد 10، صفحه 302).

[2] بحار الأنوار، جلد 97، صفحه 99.