و به تعبير ديگر، از تركيب آيات اين سوره و انتخاب دو نام مذكور براى آن، يك نكته مهمّ تربيتى فرا مى‌گيريم و آن اين كه:

در تعليم و تربيت، خشونت و مدارا هر دو لازم است؛ اگر در همه جا خشونت به كار رود مردم پراكنده و گريزان مى‌شوند و اگر در همه جا از مدارا و لطافت استفاده شود، خطاكاران و گناهكاران سوء استفاده مى‌كنند و جسورانه به كارهاى زشت خود ادامه مى‌دهند. امّا استفاده متناوب از اين دو در محلّ خودش، اين مشكلات را از بين مى‌برد. بدين جهت «نيش» و «نوش»، «شدّت» و «لطافت»، «مجازات» و «توبه» هر دو لازم است.

ب- زمان نزول آيات سوره توبه: آيات اوّليّه سوره توبه در اواخر سال نهم هجرى، يعنى يك سال قبل از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، نازل شده است. طبق آنچه كه مفسّران نوشته‌اند پيامبر صلى الله عليه و آله در اين سال و بر اساس همين آيات، طى ماجراى جالبى‌ [1] على عليه السلام را مأمور كرد كه چهار مطلب را به هنگام مراسم پرشكوه حج به مسلمانان اعلان كند:

1- نخست اين كه از سال نهم هجرى به بعد هيچ كس حق ندارد برهنه طواف كند!

سؤال: مگر واقعاً تا آن زمان كسانى برهنه طواف مى‌كردند، چرا؟

پاسخ: آرى برخى از مردان و حتّى زنان، لخت مادرزاد به طواف مى‌پرداختند! چون يكى از عقايد خرافى مشركان و بت‌پرستان اين بود كه اگر كسى با لباس خودش طواف كند، بايد پس از طواف آن را به فقيرى صدقه دهد، بدين جهت كسانى كه يك لباس بيشتر نداشتند، به هنگام طواف لباسى از كسى قرض مى‌كردند و با آن لباس قرضى طواف مى‌كردند، تا مشمول حكم فوق نشوند و

[1] تقريباً تمام مفسّران و مورّخان اتّفاق نظر دارند كه هنگامى كه اين سوره- يا آيات نخستين آن- نازل شد، پيمانهايى را كه مشركان با پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله داشتند لغو كرد. حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله براى ابلاغ اين فرمان، آن را به أبو بكر داد تا در موقع حج در مكّه براى عموم مردم بخواند، سپس آن را گرفت و به على عليه السلام داد و آن حضرت مأمور ابلاغ آن گرديد و در مراسم حج به همه مردم ابلاغ كرد. مشروح اين داستان و بعضى از واقعيّت‌هاى تاريخى كه بعضى سعى دارند آن را بپوشانند را در تفسير نمونه، جلد هفتم، صفحه 275 به بعد مطالعه فرمائيد.