بررسى دقيق قرار دهيم.

1- سرچشمه اعتقاد به جبر

هر كس در درون وجودش احساس مى‌كند كه در تصميم گرفتن آزاد است، فى‌المثل فلان كمك مادى را به فلان دوستش بكند يا نكند، و يا اين‌كه در حالى كه تشنه است و آب جلو روى او گذارده‌اند مى‌تواند بنوشد يا ننوشد، فلان كس در مورد او كار خلافى كرده مى‌تواند او را ببخشد و عفو كند و يا نبخشد.

يا اين‌كه هر كس ميان دستى كه بر اثر پيرى يا بيمارى لرزان است و دستى كه با اراده حركت مى‌كند فرق مى‌گذارد.

با اين حال كه مسئله آزادى اراده يك احساس عمومى انسان است چرا جمعى به دنبال مكتب جبر رفته‌اند؟!

البته دلائل مختلفى دارد كه يك دليل مهم آن را در اينجا يادآور مى‌شويم، و آن اين‌كه انسان مى‌بيند محيط روى افراد اثر مى‌گذارد، تربيت نيز عامل ديگرى است، تلقينات و تبليغات و فرهنگ اجتماعى نيز بدون شك در فكر و روح انسان مؤثّر است، گاه وضع اقتصادى نيز انگيزه حركت‌هايى در انسان مى‌شود، عامل وراثت را نيز نمى‌توان انكار كرد.

مجموعه اين امور سبب مى‌شود كه گمان كند انسان از خود اختيارى ندارد، بلكه عوامل «درون ذاتى» و «برون ذاتى» دست به دست هم مى‌دهند و ما را وادار مى‌كنند كه تصميم‌هايى بگيريم، و