درآمد

انديشه و تعقّل، اصلى‌ترين تكيه‌گاه اسلام در عقايد، اخلاق و اعمال است. از نظر اين آيين آسمانى، انسان حق ندارد آنچه را كه عقل نادرست مى‌داند، باور كند؛ صفاتى را كه عقلْ ناپسند مى‌داند، بدان متّصف شود. و كارهايى را كه عقلْ ناشايست مى‌داند، انجام دهد.

از اين رو، در فرهنگ قرآن و احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله و سخنان اهل بيت عليهم السلام آن بزرگوار، واژه‌هايى كه مردم را به تعقّل و انديشه دعوت مى‌كنند؛ مانند تفكّر، تذكّر، تدّبر، تعقّل، تعلّم، تفقّه، ذكر، لُبّ ونُهى‌، كه محور و اساس سخن با مردم بوده، بيش از هر چيز ديگر، مورد توجه و تأكيد است.

در قرآن كريم، مشتقات علم 779 بار، عقل 49 بار، فقه 20 بار، فكر 18 بار، ذكر 274 بار، تدّبر 4 بار و لُبّ 16 بار آمده است.

از نظر اسلام، عقل، اصل انسان، معيار ارزش و درجات كمال او، ملاك ارزيابى اعمال، ميزان جزا و حجّت باطنى خداوند متعال است.[1]

عقل، از بهترين هديه‌هاى الهى به انسان، نخستين پايگاه اسلام، اساسى‌ترين پايه‌هاى زندگى و زيباترين زيور انسان است. عقل، گرانبهاترين ثروت، بهترين‌

[1]. ر. ك: فصل اوّل از بخش يك.