و مِنا، و رهنمودهاى تبليغاتى پيامبر اسلام به فرستادگان ايشان براى تبليغ، و ... نمونه‌هاى توجّه پيشوايان اسلام به نقش مكان در پيشبرد اهداف تبليغاتى است.

نوگرايى در محتواى تبليغات‌

نقش زمان و مكان، منحصر به تحوّل و نوگرايى در ابزار و شيوه تبليغ نيست؛ بلكه شامل محتوا و مضمون آن نيز مى‌شود؛ چرا كه بسيارى از احكام اسلام، تابع زمان و مكان خاص است. امام خمينى رحمه الله در اين باره مى‌فرمايد:

زمان و مكان، دو عنصر تعيين كننده در اجتهادند. مسئله‌اى كه در قديمْ داراى حكمى بوده است و به ظاهر همان مسئله، در روابط حاكم بر سياست و اجتماع و اقتصاد يك نظام، ممكن است حكم جديدى پيدا كند، بدان معنا كه با شناخت دقيق روابط اقتصادى و اجتماعى و سياسى، همان موضوع اول كه از نظر ظاهر با قديمْ فرقى نكرده است، واقعا موضوع جديدى شده است كه قهرا حكم جديدى مى‌طلبد.[1]

از اين رو، رشته تبليغ، نياز به اجتهاد دارد و مبلّغ كامل، كسى است كه توان تطبيق محتواى تبليغات خود را با احكامى كه تابع شرايط خاص زمان و مكان‌اند، داشته باشد. به همين دليل، مردم موظّف‌اند در رويدادهاى جديد، به راويان دين‌شناس رجوع كنند و آنان، با شناختى كه از اسلام (بر اساس رهنمودهاى اهل بيت عليهم السلام) دارند و با در نظر گرفتن عنصر زمان و مكان، مردم را در شبهات و رويكردهاى جديد اجتماعى، فرهنگى و سياسى، راهنمايى مى‌نمايند.[2]

[1] صحيفه نور، ج 21، ص 98، پيام امام به مراجع اسلام و روحانيون سراسر كشور:( 3/ 12/ 67)

[2] ر ك: ص 199، ح 191