1. بررسى احوال و كردار راوى.[1] يعنى بررسى كنيم كه: آيا راوى واجبات الهى را انجام مى‌دهد و محرّمات الهى را ترك مى‌كند يا نه؟ و اين بررسى را بايد تا حصول علم و يا اطمينان عادى به عدالت وى، ادامه دهيم. البته واضح است كه استفاده از اين راه، منحصر به راوىِ معاصر است كه امكان ملاقات وى وجود دارد.

بنا بر اين، كشف عدالت از اين طريق، منحصر به راويان متقدّم حديث است كه امكان و توان بررسى احوال و كردار معاصران خود را داشته‌اند.

2. تصريح دو عادل بر عدالت راوى.[2] اين كه دو نفر عادل بگويند كه: «فلانى ثقه است» و يا «فلانٌ عدلٌ حافظٌ» و يا «فلانٌ عدلٌ ضابطٌ».

در كافى بودن تصريح يك عادل، بين محدّثان اختلاف نظر وجود دارد. قاضى ابوبكر باقلانى از اكثر فقهاى اهل مدينه و غير مدينه حكايت كرده كه تعديل راوى، تنها از دو نفر پذيرفته مى‌شود[3]، چنان كه در شهادت نيز چنين است. در مقابل، خطيب بغدادى، عادل دانستن يك نفر را كافى دانسته و آن را به بسيارى از اهل علم نسبت داده است‌[4] و جمع زيادى از ساير علما (مانند: ابن صلاح، نووى و ابن حجر) نيز قول خطيب و پيشينيان را صحيح دانسته‌اند، به خلافِ مقام شهادت كه عدّه مزبور، هيچ يك قول يك نفر را كافى ندانسته‌اند و بر لزوم قول دو نفر در تزكيه شاهد، اتّفاق نظر دارند، به غير از قاضى ابوبكر باقلانى كه قول يك نفر را نيز در تزكيه شاهد (مانند تزكيه راوى) كافى دانسته است.

[1]. ر. ك: الكفاية فى علم الرواية، ص 81- 82.

[2]. مقدمة ابن الصلاح، ص 85؛ فتح المغيث، العراقى، ص 151؛ فتح المغيث السخاوى، ج 1، ص 318؛ تدريب‌الراوى، ج 1، ص 164.

[3]. الكفاية فى علم الرواية، ص 98.

[4]. همان، ص 96.