حديثىِ المُسند، معروف به مسند أحمد بن حنبل و پيشواى مذهب حنبلى (از مذاهب اربعه اهل سنّت) است كه به سال 164 هجرى تولّد يافت و به سال 241 هجرى، در بغداد درگذشت.

ابن حنبل، نزد شافعى فقه آموخت و تا مهاجرت شافعى به مصر، ملازم او بود و بزرگانى چون بخارى، مسلم، ابو داوود و ابو زرعه، نزد وى تلمّذ كردند.

وى ثقه و از حافظان حديث و فقيه يكتاى زمان خود بوده، چنان كه شافعى در مدح وى گفته است:

از بغداد خارج شدم، در حالى كه جانشينى با فضيلت‌تر و عالم‌تر و فقيه‌تر از احمد بن حنبل در آن به جاى نگذاردم.

علاوه بر فقه و حديث، وى بر ايرادات احاديث معلول و احوال رجال نيز اطّلاع كاملى داشته و از علماى بزرگ جرح و تعديل به شمار آمده است.

ذهبى، احمد بن حنبل را در جرح و تعديل رجال از علماى معتدل و منصف به شمار آورده‌[1]، ليكن وى در جرح خصوص قائلانِ به مخلوق بودن قرآن، سختگير بوده است.[2] مناقب و فضايل نقل گرديده براى ابن حنبل، چنان زياد است كه برخى (مانند:

بيهقى، ابن جوزى و شيخ الاسلام انصارى) در اين باره كتاب تأليف كرده‌اند.[3]

4. بخارى‌

محمّد بن اسماعيل بن ابراهيم بن مغيرة بن بَردِزبَه جُعفى بخارى‌[4]،

[1]. أربع رسائل فى علوم الحديث( ذكر من يعتمد قوله فى الجرح و تعديل)، ص 172.

[2]. فتح المنّان بمقدمة لسان الميزان، ص 306.

[3]. ر. ك: الجرح و التعديل، ج 1، ص 292- 313؛ سير أعلام النبلاء، ج 11، ص 177- 358( ش 78)؛ تذكرة الحفّاظ، ج 2، ص 431- 432( ش 438).

[4]. منسوب به بخارا، از شهرهاى معروف و بزرگ ماوراء النهر است.