و اغلب ايرادهاى مزبور را دار قُطنى وارد كرده است.

ابن حجر، تمام اين احاديث را يك جا در هدى السارى نقل كرده و به دفع ايرادهاى مزبور و پاسخگويى به آنها پرداخته است‌[1]؛ امّا خود وى نيز اعتراف كرده است كه اگر چه از اكثر احاديث مزبور، ايرادهاى گرفته شده، مندفع است؛ ليكن دفع ايراد از تعداد اندكى از آنها، بسيار مشكل و دشوار است و از تعدادى ديگر، پاسخْ احتمالى است.[2] امّا در نهايت، چنان كه استاد احمد شاكر گفته است، در اين كتاب و نيز صحيح مسلم، حديثى كه ضعيف و مردود باشد، وجود ندارد؛ بلكه همين احاديثى هم كه مورد انتقاد دار قُطنى و ساير حافظان حديث بوده، بر اين معنا حمل مى‌گردند كه در درجه عالى از صحّتى كه مؤلّف اين كتاب، ملتزم به آن بوده است، داخل نمى‌شوند؛ واگرنه در صحّت فى نفسه اين گونه احاديث، هيچ مخالفى وجود ندارد.[3] كتاب‌هاى خاصّى كه در مورد راويان احاديث صحيح البخارى تأليف شده‌اند، عبارت‌اند از:

1. أسماء من روى عنهم البخارى فى الصحيح، تأليف عبد اللَّه بن عدى جرجانى (م 365 ق).[4] 2. ذكر أسماء التابعين ومن بعدهم ممن صحّت روايته من الثقات عند البخارى، تأليف ابو الحسن على بن عمر دار قُطنى (م 385 ق).[5] 3. الهداية والإرشاد فى معرفة أهل الثقة والسداد الذين خرج لهم البخارى فى‌

[1]. ر. ك: همان، ص 366- 402.

[2]. همان، ص 402.

[3]. الباعث الحثيث، ص 44- 45( پاورقى).

[4]. بحوث فى تاريخ السنة المشرّفة، ص 124.

[5]. همان جا.