اسراف ، فسق و به طور كلى گناه [1] . اين موانع آينه دل را تيره و جان را بيمار مى سازد و آدمى را از دانش حقيقى بى بهره مى كند؛ هر چند داراى مراتب والايى از علوم رسمى باشد . اگر اين بيمارى مزمن گردد ، دل فاسد و انسان از مدار هدايت الهى خارج و در گمراهى ابدى گرفتار مى گردد . قرآن در وصف آنان مى فرمايد : «چنين نيست ، بلكه آنچه كرده اند بر دلهايشان زنگار نهاده است. چنين نيست، آنان در آن روز از پروردگارشان سخت محجوبند» [2] ونيز مى فرمايد : «دلهايى دارند كه با آن در نمى يابند و ديدگانى دارند كه با آنها نمى بينند و گوشهايى دارند كه با آنها نمى شوند . آنان همچون چهارپايانند ، بلكه گمراهتر ، آنان همان غافلانند» . [3] اين فصل نشان مى دهد كه قرآن و احاديث اسلامى در مبحث موانع شناخت بر اين دسته تاكيد كرده اند .

مسأله دوم : ريشه موانع نور علم

اشاره كرديم كه ظلم ، كفر ، اسراف و به طور كلى گناه از موانع نور علم اند . نكته مهم اين است كه همه موانع نور علم يك ريشه دارند و آن غلبه هوس است . از اين رو هوس را در صدر موانع معرفت برشمرديم .