جهت و نقص وضع و محاذات . و هر چه مقدّس باشد از امور مذكوره ، مُدرك نشود به حِس بصر . و امّا ديده هاى عقلانى ؛ زيرا كه از بساطت به مرتبه اى است كه ديده هاى عقلانى را نيز ميسّر نيست ادراك آن ، چه جاى آن كه چشم بينندگان و حاسّه نگرندگان از ديده سر به او ـ جلّ شأنه ـ رسند : « أنْتَ كَما أثْنَيتَ عَلى نَفْسِكَ في كِتابِكَ الْمُنزَلِ عَلى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ سَيِّدِ الاْ?خْيارِ وَرَسُولِ الْمختارِ ـ صَلَواتُ اللّه ِ وَسَلامُهُ عَلَيهِ وَعَلى آلِه الْأطْهارِ ـ لا يُدْرِكُهُ الْأبصارُ [ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأبصارَ ]وَكَما قالَ وَصيُّ سَيِّدِ الْأبْرارِ : لا تَراهُ العُيُونُ بِمُشاهَدَةِ الْعَيانِ ، وَلكِنْ تُدْرِكُهُ الْقُلُوبُ بِحَقائِقِ الاْءيمانِ » . [1] نبيند او را چشم ها به ديدن ظاهر و آشكار ، وليكن در مى يابند او را دل ها به اركان ثابته ايمان كه آن تصديق به وجود وجوب و صفات كمال / 123 / و نعوت جلال او ـ عزّ و علا ـ ست .

وَعَلِمَ بِمَا كَانَ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ

[ دليل ديگر بر علم او به كلّيات و جزئيات ]

اين جا «كان» ، تامّه است ، يعنى : اى آن كسى كه داناست به آنچه ايجاد فرموده ، پيش از آن كه وجود يابند ، يعنى نظر به علم او ماضى و حال و استقبال نمى باشد و علم او را ـ جلّ شأنه ـ مطلقاً تغييرى نيست ، و تغيير نظر به نشئه قاصره عالم اِمكان است كه به شوب عدم ممزوج است . آن جا كه محض هستى و كمال است ، غبار عدم را كجا راه است ؟ و قبل الوجود وحين الوجود ، و بعد الوجود ، علم او يكسان است و محيط است به جميع اشيا و زمان ها . و همچنان كه ذات مقدّس او ـ جلّ شأنه ـ زمانى نيست ، بلكه محيط وعالى است بر زمان ، عِلم آن حضرت ـ عزّ شأنه ـ [2] زمانى نيست ، بلكه محيط است به جميع