مقدمه‌

پيش‌تر گفتيم دين، فرهنگ نيست، بلكه به مثابه يك پاره‌فرهنگ از سوى خداوند و به دست رسول او به مردم ارائه مى‌شود. مردمى كه رسول به سوى آنان فرستاده شده است، با يك نوآورى روبرويند كه در بحث تغيير فرهنگى به آن اشاره شد.

پذيرندگان دين جديد، به زبان جامعه‌شناسى، پذيرندگان نوآورى فرهنگى هستند و ابتدا از نظر اكثريت مردم اجتماع خود، افراد نابهنجار و كجرو تلقى مى‌شوند و تحت كنترل اجتماعى قرار مى‌گيرند. پذيرنده دين جديد، پاره‌فرهنگ دين را مى‌پذيرد و عناصرى از فرهنگ خود را كنار مى‌گذارد. به تدريج پذيرندگان دين جديد افزايش مى‌يابند و به گروه اجتماعى تبديل مى‌شوند. گروهى كه در مورد يكديگر، بر محور اشتراك در باور به دين جديد، احساس پيوند مى‌كنند و تا اندازه‌اى در تعامل با يكديگرند.

آرمان جديد اين است كه بماند و به نسل‌هاى بعد منتقل شود و نيز در هر نسل تا حد ممكن گسترش يابد. ماندگارى پاره‌فرهنگ دين در نسل پذيرنده و نسل‌هاى بعد، مستلزم اعمال فرايندهاى اجتماعى كردن و كنترل (مهار) اجتماعى ميان گروه مؤمنان است. ايمان، گره قلبى (عقد بالقلب) است و تظاهرات آن در گفتار و رفتار مؤمنان در خصوص پاره‌فرهنگ، هم پاره‌فرهنگ را درونى كرده است و هم نسبت به ديگر مؤمنان احساس پيوند دارند. درونى كردن پاره‌فرهنگ دين (ايمان) و ولايت (احساس پيوند) مؤمنان، عوامل اصلى امر به معروف و نهى از منكر در درون گروه مؤمنان است و به اتكاى ايمان و ولايت، مى‌توان از كفار برائت داشت. اكنون با توجّه به اين فضاى كلى به روايات توجّه مى‌كنيم.

نخستين مرحله احساس همنوايى با گروه مؤمنان و تعلق خاطر به پاره‌فرهنگ دين و