«نخستين اقدامى كه در رده اعمال فشار براى كنترل اجتماعى، پس از فشار سياسى و قانونى (خشونت) قرار گرفته است، فشار اقتصادى است. تهديد اقتصادى، از هر وسيله ديگرى براى كنترل زندگى افراد مؤثرتر است. البته اين كنترل، تنها زمانى مؤثر است كه فرد، نهاد مالكيت را در نظام اقتصادى پذيرفته باشد».[1]

مكانيزم‌هاى كنترل اجتماعى، افزون بر خشونت و تهديد اقتصادى، عبارت از ترغيب، استهزاء شايعه، رسوايى و انگ زدن داست. اينها عبارت‌اند از كنترل از سوى عامل‌هاى عاطفى و ارزشى. پس، مجموعه عوامل فشار براى كنترل اجتماعى فرد از سوى جامعه، اجتماع يا گروه، چهار نوع است: خشونت، تهديد اقتصادى، فشار عاطفى و فشار با رفع نيازهاى آنها در تضاد است لذا افراد حاضر به مواجهه با آنها نبوده و براى فرار از مواجهه با آنها، به هنجارهاى اجتماعى تن مى‌دهند. شايعه‌پراكنى و استهزاء، از ابزارهاى قدرتمند كنترل اجتماعى در اغلب گروه‌هاى اوّليه هستند. در فرهنگ عمومى نيز دائماً ما را از مورد تمسخر واقع شدن، مى‌هراسانند.

در دنياى بزرگ‌ترها، به علت اين كه مقاومت در برابر تمسخر زياد است، گروه براى سر عقل آوردن كسانى كه تسليم روند عقايد متداول نمى‌گردند و افرادى كه حاضر به تسليم و اطاعت از هنجارهاى گروهى نيستند، به شايعه‌پراكنى در مورد آنها دست مى‌زند. تعداد كمى مى‌توانند در برابر تهمت و شايعه مقاومت كنند، زيرا اثر آن بر ذهن اطرافيان شخص- حتّى نزديك‌ترين و بى‌غرض‌ترين آنها- آن قدر زياد است كه به سادگى نمى‌شود پاكش كرد.

يكى ديگر از مخرب‌ترين انواع تنبيهاتى كه در اختيار جوامع بشرى است، رسوايى از راه بدنام كردن مردم است. جوامعى كه نخواهند از خشونت استفاده كنند، معمولًا داغ ننگ بر پيشانى افراد نامقبول مى‌زنند. نمودار داغ ننگ را مى‌توانيم در ميان فرقه منونايت‌ها در آمريكا مشاهده كنيم. براى مثال، اگر كسى يكى از اساسى‌ترين منهيات را كه عبارت از درگيرى‌هاى جنسى با بيگانگان است، مرتكب شود، از گروه طرد مى‌گردد. در چنين حالتى‌

[1]. ر. ك: برگر، پيتر، دعوتى به جامعه‌شناسى، ص 159- 179.