در موضوع يادگيرى، تأكيد بر غريزه، در مقابل تأكيد بر محيط قرار دارد و نتيجه مباحثات و تحقيقات تجربى، همه را به توافق بر دو نكته اساسى رسانده‌است؛ نخست آن كه «اين امر معلوم شده است كه يك نظريه يادگيرى نمى‌تواند نه داده ارثى و نه تأثير محيط خارجى را نديده بگيرد، بلكه برعكس بايد هر دو عامل و كنش متقابل مداوم آنها را در نظر بگيرد. دوم آن كه، هر جهت‌گيرى كه راجع به نقش متقابل وراثت و محيط بشود، اين امر مورد قبول است كه بى‌آن كه اهمّيت اشخاص متفاوتى كه پيرامون فرد هستند و عوامل فعال يادگيرى به شمار مى‌آيند در نظر گرفته شود و روابطى كه فرد با آنها دارد و رفتار خاص او با ديگران مورد توجّه قرار گيرد، نمى‌توان تبيين لازم و كافى از يادگيرى نمود. از اين جا مى‌توان گفت كه فقط پاداش و تنبيه فى نفسه اهمّيت ندارند، بلكه اين امر كه پاداش و تنبيه از جانب كيست و شيوه خاصى كه با اين شخص مربوط مى‌شود و چه احساساتى در مورد او وجود دارد نيز شايان توجّه است.

3- 2- 2. درونى كردن ديگرى‌

اين جاست كه دومين مكانيسم اجتماعى شدن، يعنى درونى كردن ديگرى وارد عمل مى‌شود و نخستين مكانيسم را تكميل مى‌كند. «كودك با بازى كردن نقش ديگران (والدين، همبازى‌ها، قهرمانان) و درونى كردن رفتارشان، از نظر فكرى رشد مى‌يابد و اجتماعى مى‌شود. بدين سان، مقررات بازى را فرامى‌گيرد و در ضمن مى‌آموزد كه خود را به عنوان يكى از اعضاى گروه بپندارند، در حالى كه به وسيله نقشى كه دارد، از ديگران متمايز و متفاوت مى‌شود. خود كودك با همانندسازى با اشخاص ديگر، در نقش‌هايى كه ايفا مى‌كنند و بخصوص به وسيله درونى كردن (دگر عام) ديگرى تعميم يافته، (ديگران نامشخص) يعنى مجموعه نظام يافته و شالوده‌بندى شده نقش‌هاى ديگرى كه او به آنها وابسته است، رشد مى‌يابد. همچنين كودك، خودِ خويش را به وسيله تميز و تشخيصى كه نقش خودش، بين شخص خود و ديگرى فراهم مى‌كند، مى‌سازد».[1] به طور خلاصه كودك با درونى كردن‌

[1]. روشه، گى، كنش اجتماعى، مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى عمومى، ص 159- 161؛ و همچنين ر. ك: ترنر، جاناتان، مفاهيم و كاربردهاى جامعه‌شناسى، ص 166- 177.