بخش نيازآفرين و برطرف‌كننده نياز است و در حالت عكس آن هيجان خوشايند به دست مى‌آيد. يكى از اصطلاحات باسابقه براى بيان اين دو حالت، اصطلاح لذت- رنج است.

هم‌زمان با درك نياز، هيجان رنج (ناخوشايند)، و هم‌زمان با درك تعادل، هيجان لذت (خوشايند) داريم.

...

و چون از ديدگاه فلسفه متعالى و از ديدگاه اسلامى، انسان در اصل وجود، ناقص، نيازمند و فقير است- يعنى حالت اوّليه و اصيل در او نقص و وابستگى است و كمال، امر ثانوى و به پيروى از اتصال به كمال و كمال‌آفرين است- حالت عاطفى اوّليه و اصيل او، رنج است و لذت، پيرو مواجهه با امور ديگر پديد مى‌آيد.

در كتاب‌هاى كلامى ما، اساس بحث‌هاى مربوط به انسان، نقص و نيازمندى و علاقه به كمال و بى‌نيازى است و حالت‌هاى عاطفى رنج و لذت، در كنار آن مطرح مى‌شود و بحث انگيزه و انگيزش مثبت و منفى، به صورت اصل جلب منفعت محتمل و دفع ضرر محتمل ذكر شده است. اين دو اصل، به عنوان اصول عقلايى شناخته شده و همه رفتارهاى ناشى از آن، عقلايى، قابل فهم و پيش‌بينى، و قابل دفاع تلقى گرديده و عمل خلاف آن، قبول ناشدنى معرفى شده است. اين برداشت كلامى در متدولوژى علم احكام دينى (علم اصول فقه، متدولوژى علم فقه است) وارد شده و در تشخيص تكليف شرعى افراد دخيل گشته است.