اجتماعى به گروه يا اجتماع است، يا به انگيزه ترس و بر اثر تهديد، و يا بر اثر تطميع و به انگيزه طمع. پس تعلق، ترس و طمع، انگيزه‌هاى اساسى ترك امر به معروف و نهى از منكر به شمار مى‌آيد.

از مجموع دو مطلب ياد شده، مى‌توان نكته‌اى را به دست آورد و آن اين كه تعلق، ترس و طمع، به عنوان انگيزه ترك اعمال اجتماعى كردن و كنترل اجتماعى، معمولًا در افراد كم‌اقتدار در برابر افراد مقتدر در گروه يا جامعه ديده مى‌شود. بى‌تفاوتى در مورد ارزش‌ها و هنجارها و سكوت در برابر نقض آنها از سوى افراد معمولى گروه يا جامعه، در برابر افراد مقتدر و بانفوذ گروه يا جامعه، موجب اصرار مقتدرها بر نقض ارزش‌ها و هنجارها و همراه كردن افراد بيشترى با خود در اين امر مى‌شود. اين مسئله، نه تنها مانع استقرار ارزش‌ها و هنجارهاى الزامى و ايجاد شرايط عادلانه زندگى اجتماعى و اقتصادى مى‌گردد، كه برپايه مطلب ديگرى درباره تسلط اشرار، موجب تسلط بدان و قرار گرفتن بدها در موقعيت‌هاى اقتدارى گروه و جامعه مى‌شود.

براى مبارزه با پيدايش چنين مراحل و نتايجى، بايد ارزش‌ها و هنجارهاى محكم و قوى عليه ترك امر به معروف و نهى از منكر، و نيز انگيزه‌هاى تعلق، ترس و طمع كه به ترك امر و نهى مى‌انجامند ايجاد شود، و پيشاپيش عليه شرايط اجتماعى دعوت كننده به بى‌تفاوتى در مورد ارزش‌ها و هنجارها وسكوت در برابر نقض آنها، موضع‌گيرى محكمى صورت پذيرد.

امام على عليه السلام در خطبه‌اى پس ستايش و ياد نيك خداوند فرمود: «امّا بعد، به يقين خداوند پيشينيان شما را نابود كرد، هنگامى كه كارهاى ناشايست انجام دادند و دانشمند و مربيان دينى‌شان آنها را از كارهاى ناشايسته باز نداشتند. وقتى به اين شيوه استمرار بخشيدند، سختى‌ها بر آنان فرود آمد».[1]

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «به يقين خداوند مؤمن ناتوان را- كه درشتى ندارد و بانگ نمى‌زند- دشمن مى‌دارد». نيز از آن حضرت است كه در ادامه فرمود: «او كسى است كه از ضد

[1]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 16، ص 119، روايت 21133.