از امام صادق عليه السلام درباره امر به معروف و نهى از منكر پرسيدند كه آيا بر همه واجب است؟

امام صادق فرمود: «نه. امر به معروف و نهى از منكر بر شخص نيرومندى كه از او فرمان مى‌برند و به خوب و بد نيز آگاه است، واجب شده، نه بر ناتوانى كه راه به جايى نمى‌برد».[1] آن گاه از آن حضرت درباره معناى حديث نبوى پرسيده شد كه: «برترين جهاد، سخن عدل نزد پيشواى ستمگر است»، پاسخ فرمود: «اين حديث مربوط به موردى است كه پيشواى ستمگر را به خوبى و ترك بدى فرمان بدهد و او هم بپذيرد. اگر چنين حالتى نباشد، چنين حكمى نيست». امر به معروف و نهى از منكر در مورد شخص نادان يا شخصى كه اميد است اصلاح شود اجرا مى‌شود تا اوّلى بداند و دومى در مورد اميد برآورده شود، ولى در خصوص صاحب شمشير يا شلاق اجرا نمى‌گردد».[2]

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «زمانى بر مردم مى‌رسد كه قلب مؤمن در درونش چون سرب در آتش ذوب مى‌شود. اين امر فقط به دليل آن است كه بدعت‌ها و نوآورى در دين را مى‌بيند، ولى توانايى تغيير آنها را ندارد».[3]

امام صادق عليه السلام فرمود: «مؤمن علوى و مجاهد است؛ زيرا او با دشمنان خدا جهاد و نبرد مى‌كند. در دولت باطل، با مخفى‌كارى و محروم ساختن آنان از اطلاعات درباره مخالفان (تقيه) و در دولت حق، با نبرد با شمشير».[4]

امام مى‌فرمايند:[5] يكى از شرايط ساختارى مناسب با رواج امر به معروف و نهى از منكر، وجود دولت حق و امام عادل، و بلكه امام معصوم است.

يعنى كسى كه داراى موقعيت اقتدارى در سازمان اجتماعى است. شايد به همين دليل باشد كه دانايان دينى و مربيان مذهبى كه در برابر سلطان جور سكوت و سازش كرده‌اند،

[1]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسايل الشيعة، ج 16، ص 126، روايت 21152.

[2]. ر. ك: نورى، حسين بن محمّدتقى، مستدرك الوسائل، ج 12، ص 186، روايت 13839.

[3]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسائل الشيعة، ج 16، ص 140، روايت 21184.

[4]. ر. ك: همان، ص 209، روايت 21374.

[5]. ر. ك: همان، ص 126، روايات 21152 و 21374 كه براى نمونه نقل شد، و مستدرك الوسائل، ج 12، ص 186، روايت 13839.