تا يك مجموعه فرهنگى از سوى عده‌اى از افراد پذيرفته نشود و از راه جريان امر به معروف (اجتماعى‌كردن) و نهى از منكر (كنترل‌اجتماعى) به افراد تازه‌وارد انتقال نيابد، تداوم نمى‌يابد و اگر تداوم نيابد، به تدريج منتشر نمى‌شود. پس تداوم، شرط لازم گسترش است.

معلى ابن خنيس مى‌گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمود: «اى معلى! امر ما را كتمان كن و آشكار نساز؛ زيرا كسى كه چنين كند، خداوند او را در دنيا عزيز (شكست‌ناپذير و باعزت) ميكند و آن را نورى پيشاروى چشمانش قرار مى‌دهد كه او را به سوى بهشت مى‌كشاند.

اى معلى! رازدارى و تقيه، كيش من و پدران من، و فاش كننده امر ما، مانند انكار كننده آن است».[1]

امام صادق عليه السلام فرمود: «تقيه، سپر و زره مؤمن است و كسى كه تقيه ندارد، ايمان (پايبندى و باور گره خورده در عواطف) نخواهد داشت».[2]

كتمان و رازدارى در مورد عناصر ويژه خرده فرهنگ گروه مؤمنان، در شرايط اجتماعى ويژه‌اى كه جريان پذيرش انتخابى اين عناصر فرهنگى در جامعه وجود ندارد، تنها راه تداوم خرده فرهنگ ياد شده به نسل‌هاى ديگر است، بدان اميد كه شرايط گسترش آن آرام آرام پيدا شود. در چنين شرايطى باور كردن ارزش‌ها و هنجارها، اثرى همانند انكار و تبليغ عليه آنها دارد.

3- 1- 3. تعامل، موجب يگانگى فرهنگى (تقيه)

تعامل گسترده و بى‌محابا، موجب يگانگى فرهنگى مى‌شود. خرده فرهنگ ايمانى را در گروه اجتماعى مؤمنان اوّليه، و نيز جامعه را با فرهنگ غير ايمانى به ياد آوريد. اگر گروه اجتماعىِ داراى خرده فرهنگ ويژه، بدون رعايت محدوديت‌هايى در درون جامعه محيط برخورد، بى‌محابا اقدام به تعامل كند، به نسبتى عناصر خرده فرهنگ اين گروه به تدريج در جامعه رايج مى‌شود، و به نسبتى عناصر خرده فرهنگ اين گروه- كه جامعه پيرامون آنها را

[1]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسائل الشيعة، ج 16، ص 210، روايت 21378.

[2]. ر. ك: همان، ص 205، روايت 21361.