باب بيستم

اصل:بَابُ الْبِدَعِ وَالرَّأْيِ وَالْمَقَايِيسِ

شرح: الْبِدَع (به كسر باء يك نقطه و فتح دال بى نقطه و عين بى نقطه، جمع «بِدْعة» به كسر باء و سكون دال): احكامى كه از روى خواهش نفس است و آن را اعتقاد مبتدا مى نامند؛ چون مستند نيست سوى قرينه و نه سوى اصلى كه مَقيسٌ عَلَيْه باشد، موافق آنچه مى آيد در حديث اوّلِ اين باب كه: «أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ و أحْكَامٌ تُبْتَدَعُ» و لهذا در رساله اى كه در اوّل «كِتَابُ الرَّوْضَة» است، «أهْوَاءٌ تُتَّبَعُ» به جاى «بِدَع» مذكور است. الرَأْي (به فتح راء و سكون همزه، مصدر باب «مَنَعَ»): ديدن، خواه به چشم و خواه به دل؛ و مراد اين جا، حكم از روى ظن حاصل به استفراغ وُسع است بى اصلى كه مَقيسٌ عَلَيْه باشد و آن را گاهى اجتهاد مى نامند و لهذا اجتهاد، گاهى در مقابل قياس، مستعمل مى شود. المَقايِيس (به فتح ميم و قاف و الف و دو ياء دو نقطه در پايين، جمع «مَقْيُوس» كه اصل «مَقِيس» است، به اعتبار اين كه مفرد در جمع مكسّر، مردود مى شود سوى اصلش): حكم هايى كه قياس كرده شده است بر نمونه كه در زمان رسول اللّه بوده. يعنى: اين باب، بيان بدعت ها و اجتهاد و قياسْ كرده شده است. در اين باب، بيست و دو حديث است.

[حديث] اوّل

.اصل: [الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ، «خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام النَّاسَ، فَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ، وَأَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ، يُخَالَفُ فِيهَا كِتَابُ اللّه ِ، يَتَوَلّى فِيهَا رِجَالٌ رِجَالاً، فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ، لَمْ يَخْفَ عَلى ذِي حِجًى، وَلَوْ أَنَّ الْحقّ خَلَصَ، لَمْ يَكُنِ اخْتِلافٌ، وَلكِنْ يُؤْخَذُ مِنْ هذَا ضِغْثٌ، وَمِنْ هذَا ضِغْثٌ، فَيُمْزَجَانِ فَيَجِيئَانِ مَعاً، فَهُنَالِكَ اسْتَحْوَذَ الشَّيْطَانُ عَلى أَوْلِيَائِهِ، وَنَجَا الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللّه ِ الْحُسْنى».