5. بيان آموزه هاى قيام عاشورا . اين مفاهيم ، در سَبْك هاى مختلف و ادوار زمانى متفاوت ، بيان شده اند. آنچه در شعر همه ادوار به چشم مى خورد ، مرثيه سُرايى و ذكر مصائب واقعه كربلا (البتّه غالباً به زبان حال و نه دقيقاً مطابق گزارش هاى تاريخى) است ؛ ولى ديگر مضامين ، در ادوار مختلف، فراز و فرود داشته اند. از آن جا كه شعر عربى و فارسى ، در پيدايش ، محتوا ، كمّيت و نيز تحوّلات تاريخى ، با يكديگر تفاوت هايى دارند ، هر يك را جداگانه بررسى مى كنيم و تحوّلات هر كدام را با بيان ويژگى هاى هر دوره ، به اجمال ، مرور مى نماييم. نخست ، نگاهى به شعر عربى مى افكنيم و سپس ، به شعر فارسى مى پردازيم :

يك. تحوّلات اشعار عربى در باره عاشورا

قدمت شعر عربى در باره عاشورا ـ چنان كه گفته شد ـ به هنگام وقوع حادثه كربلا باز مى گردد. اشعار منسوب به امام حسين عليه السلام و ياران بزرگوارش در رَجَزخوانى هاى روز عاشورا و نيز اشعارى كه از زينب عليهاالسلام ، رَباب، سَكينه، اُمّ البنين و ديگر بستگان شهيدان كربلا به يادگار مانده ، گواه اين امر است. از رَجَزهاى سروده شده در روز عاشورا كه بگذريم ، اشعار عربى مربوط به واقعه عاشورا را مى توان در پنج مرحله تاريخى دسته بندى كرد كه هر كدام ، از ويژگى هايى برخوردارند. البتّه ـ چنان كه گفته شد ـ يك نكته در همه ادوار تاريخى شعر عاشورايى، بارز و نمايان است و آن ، مرثيه سرايى و پرداختن به مصائب شهيدان كربلاست .

مرحله اوّل : قرن اوّل تا پايان قرن سوم هجرى

در اين دوره ، بيش از پنجاه تن از شعراى عرب ، در باره عاشورا ، شعر سروده اند [1]