انسان در پيدايش شُرور و ناكامى هايى كه به او مى رسند ، نقش اصلى دارد . قرآن كريم ، با اين كه همه خوشى ها و ناخوشى هايى را كه به انسان مى رسند ، از جانب خداى متعال مى داند، در عين حال ، تصريح مى كند كه : «مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَآ أَصَابَكَ مِن سَيِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ . [1] هر چه از خوبى ها به تو مى رسد ، از جانب خداست و آنچه از بدى به تو مى رسد ، از خود توست» . به سخن ديگر ، شُرور از يك نگاه ، مخلوق خدايند و از نگاه ديگر ، منسوب به انسان . از اين نظر كه همه پديده ها سرانجام به علّة العلل و مسبِّب الأسبابْ منتهى مى شوند، شرور ، مخلوق خدايند ؛ امّا از اين نظر كه اراده انسان در پديد آمدن آنها نقش دارد ، شُرور به انسان نسبت داده مى شوند و نه خدا، چنان كه امام صادق عليه السلام در مقام نيايش ، به خداوند متعال مى فرمايد : الخَيرُ في يَدَيكَ وَالشَّرُّ لَيسَ إلَيكَ . [2] خير ، در دستان توست و شر ، منسوب به تو نيست . بنا بر اين ، شرور ، مخلوق خدا هستند ، نه منسوب به او . [3]

هفت . حكمت گرفتارى هاى انسان هاى آگاه

با عنايت به آنچه در شش مسئله گذشته اين پژوهش آمد و با تأمّل در آيات و احاديثى كه به حكمت شُرور و مصيبت ها و ناكامى ها اشاره دارند ، مى توان به اين جمع بندى رسيد كه از ديدگاه قرآن و حديث ، مصائب (گرفتارى ها) انسان هاى آگاه ، يا آثار كردار ناشايست آنهاست و يا وسيله اى براى تكامل آنها .