يادآورى اين نكته لازم است كه عقل هرگز درباره خدا حكمى صادر نمى كند و نمى گويد خدا «بايد» عادل باشد، بلكه كار خرد در اينجا كشف واقعيت فعل خداوند است.يعنى با توجه به كمال مطلق ذات حق و پيراستگى وى از هرگونه نقص، كشف مى كند كه فعل او نيز در غايت كمال بوده و از نقص پيراسته است، و در نتيجه با بندگانش به عدل رفتار خواهد كرد. آيات قرآنى ياد شده نيز، در حقيقت مؤيّد و مؤكّد چيزى است كه انسان از طريق عقل درك مى كند، و اين همان مسئله اى است كه در علم كلام اسلامى به آن «حسن و قبح عقلى» گفته مى شود، و طرفداران اين نظريه را «عدليّه» مى نامند كه در پيشاپيش آنان اماميه قرار دارند.

ب ـ در برابر اين نظريه، نظريه ديگرى وجود دارد كه مدّعى است عقل و خرد انسان از شناخت حسن و قبح افعال ـ حتى به صورت كلى ـ عاجز و ناتوان است، و يگانه راه شناخت حسن و قبح افعال، وحى الهى است! آنچه كه خدا به انجام آن، دستور دهد حسن است، و آنچه كه از آن نهى كند قبيح. بر پايه اين نظريه،چنانچه خدا فرمان دهد بيگناهى را به دوزخ بيفكنند يا گنهكارى را به بهشت برند، عين حُسن و عدل خواهد بود! اين گروه مى گويند اگر خدا را به عدل توصيف مى كنيم صرفاً از اين جهت است كه در كتاب آسمانى چنين صفتى وارد شده است.

اصل چهل و پنجم

از آنجا كه مسئله حسن و قبح عقلى پايه بسيارى از عقايد ما شيعيان است،ذيلاً به صورت فشرده به دو دليل از دلايل متعدد آن اشاره مى كنيم:

الف ـ هر انسانى، پيرو هر مسلك و مرامى باشد و در هر نقطه از نقاط جهان زندگى كند، زيبايى دادگرى و زشتى ستم، و همچنين زيبايى عمل به