دستاويز سوم

(يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ ساق وَ يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا يَسْتَطِيعُونَ * خاشِعَةً أَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَقَد كانُوا يُدْعُونَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سالِمُونَ).[1]

«روزى كه ساق پاها (از وحشت) برهنه مى گردد، و به سجود دعوت مى شوند، امّا نمى توانند (سجده كننده) اين در حالى است كه چشمانشان (از شدت شرمسارى) به زير افتاده و ذلّت و خوارى وجودشان را فرا گرفته، آنها پيش از اين، به دعوت سجده مى شدند در حالى كه سالم بودند».

كيفيت استدلال طرف اين است كه ستمگران روز رستاخيز به سجود دعوت مى شوند، در حالى كه نمى توانند انجام دهند، هرگاه تكليف فراتر از امكان در سراى ديگر روا باشد در اين سرا نيز روا خواهد بود.

پاسخ استدلال با آيه، از بحث پيش آشكار گرديد، زيرا روز رستاخيز روز جز ا است، و روز تكليف نيست طبعاً درخواست سجده از آنان كه نمى تواند، هدف ديگرى را تعقيب مى كند و آن، ايجاد حسرت و ندامت در اين گروه است، زيرا اين گروه آن روز كه سالم و قدرتمند بودند، از پرستش و سجود خدا، سرپيچى كرده و راه تمرد را در پيش مى گرفتند اكنون كه، با عذاب الهى كيفر اعمال خود روبرو شده اند، از كردار خود پشيمان شده و خواهان اطاعت و فرمانبردارى مى شوند ولى هيهات امروز ديگر توانايى سجود از آنان سلب مى گردد و قدرت بر آن ندارند و براى ايجاد حسرت به سجود دعوت مى شوند، در حالى كه ديگر توانايى آن را ندارند.

قائلان به جواز تكليف فراتر از امكان برخى از آيات نيز استدلال كرده[2]